Ενεργός άνθρακας (Carbon activated)

Άνθρακας και Ιστορία
Η ανακάλυψη των ιδιοτήτων του άνθρακα επεκτείνεται σε τέτοιο βάθος στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, ώστε να μην είναι εφικτή η χρονολόγηση της έναρξης χρήσης του στη καθημερινότητα του ανθρώπου. Οι αρχαίοι Ινδοί χρησιμοποιούσαν άνθρακα για την εξυγίανση του πόσιμου νερού, οι Αιγύπτιοι τον χρησιμοποιούσαν για την αποτοξίνωση του οργανισμού από το 1500 π.Χ., ενώ ο Ιπποκράτης τον περιελάμβανε συχνά στις διάφορες θεραπείες του.

Ο ενεργός άνθρακας άρχισε να παράγεται βιομηχανικά στις αρχές του 19ου αιώνα για να χρησιμοποιηθεί στο φιλτράρισμα του νερού αλλά και στα εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης. Επίσης το χρησιμοποιούσαν για να αποχρωματίζουν το νερό που απέμενε από τις βαφές υφασμάτων.
Η σύγχρονη χρήση του άνθρακα, σε βιομηχανικό επίπεδο, δεν απέχει πολύ από αυτή του 19ου και 20ου αιώνα. Βασική εφαρμογή βρίσκει στην εξυγίανση του πόσιμου νερού και την επεξεργασία των λυμάτων. Επιπλέον χρησιμοποιείται στη παραγωγή και επεξεργασία ζάχαρης και οινοπνευματωδών ποτών, στη φαρμακευτική, στο γαλβανισμό μετάλλων και σε πολλές άλλες εφαρμογές.

Η απαρχή του μύθουΤο 1831 ένας γάλλος χημικός ονόματι Pierre-Fleurus Touery κατάποσε μπροστά στους συναδέλφους του στη Γαλλική Ακαδημία Ιατρική (French Academy of Medicine) μια δόση στρυχνίνης, 10 φορές μεγαλύτερη από τη μέση θανατηφόρα δόση, χωρίς ωστόσο να πάθει το παραμικρό προς μεγάλη έκπληξη των πάντων. Πως κατόρθωσε να μείνει ζωντανός; Είχε συνδυάσει τη λήψη του δηλητηρίου με τη λήψη μιας ποσότητας άνθρακα, περίπου 15 gr, ο οποίος και δέσμευσε το δηλητήριο εξ'ολοκλήρου.

Παραγωγή ενεργού άνθρακα
Ο άνθρακας είναι ένα 100% φυσικό προϊόν. Πρόκειται για μια λεπτή, άοσμη, άγευστη και μη τοξική μαύρη σκόνη. Ο κοινός άνθρακας παράγεται από τύρφη, bamboo, κάρβουνο, ξύλο, πριονίδι, φλοιούς καρύδας, πυρήνες ελιάς ή ακόμα και πετρέλαιο. Ο ενεργός άνθρακας είναι παρόμοιος με τον απλό άνθρακα, με τη διαφορά οτί έχει υποστεί την εξής επεξεργασία: Ο άνθρακας θερμαίνεται σε ελεγχόμενο περιβάλλον και σε κενό αέρα, διαδικασία που του προσδίδει εξαιρετικά πορώδη επιφάνεια.

Οι μικροσκοπικές αυτές τρυπούλες (πόροι) αυξάνουν το εμβαδόν της επιφάνειας του άνθρακα σε μεγέθη από 500 εώς 1500 m²/gr, γεγονός που του επιτρέπει να δεσμεύει διάφορες ουσίες που έρχονται σε επαφή με αυτόν, σε υγρή ή αέρια μορφή και σε ποσότητες πολλλαπλάσιες από το βάρος του. Ένα κυβικό εκατοστό ενεργού άνθρακα έχει το ίδιο εμβαδόν με μια επιφάνεια 50.000 τετραγωνικών μέτρων.

Έπειτα κονιορτοποιείται μέχρι να φτάσει σε μορφή κοκκίων (granules) ώστε να μεγιστοποιηθεί η επιφάνεια απορρόφησης. Χρησιμοποιείται σε φίλτρα νερού, φάρμακα και χημικές διεργασίες φιλτραρίσματος και εξαγνισμού διαφόρων ουσιών.

Παράγοντες αποτελεσματικότητας φιλτραρίσματος
Η δύναμη φιλτραρίσματος του ενεργού άνθρακα εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

1. Το μέγεθος των πόρων και η κατανομή τους. Αυτές οι παράμετροι, που ορίζουν την αποτελεσματικότητα του, εξαρτώνται από τη πηγή του άνθρακα και την επεξεργασία που έχει υποστεί.
2. Τα μεγάλα οργανικά μόρια απορροφώνται καλύτερα από ότι τα μικρότερα.
3. Η απορρόφηση τείνει να αυξάνεται όταν μειώνεται το pH και η θερμοκρασία.
4. Ο ρυθμός ροής. Οι τοξικές ουσίες απομακρύνονται καλύτερα όταν έρχονται σε επαφή με τον άνθρακα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, κατά συνέπεια ο ρυθμός ροής παίζει σημαντικό ρόλο.

Επειδή ο άνθρακας φιλτράρει "γεμίζοντας" αυτές τις τρυπούλες με τις παραπάνω ουσίες, σε κάποια χρονική στιγμή μπουκώνει, περιορίζεται η δύναμη φιλτραρίσματος και πρέπει να ανανεωθεί.

Που χρησιμοποιείται;
Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των δηλητηριάσεων, του κοιλιακού μετεωρισμού (φούσκωμα), για τη μείωση των επιπέδων της χοληστερίνης, τη πρόληψη του "hangover" και τη θεραπεία της χολόστασης κατά την εγκυμοσύνη, πάντα κάτω από την επίβλεψη ιατρού.
Ο ενεργός άνθρακας δεσμεύει δηλητήρια, βαρέα μέταλλα και τοξίνες και αποτρέπει την απορρόφηση του από το στομάχι και το έντερο, χωρίς να ερεθίζει το βλεννογόνο του γαστρεντερικού σωλήνα. Έχει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα αν ληφθεί μέσα στη πρώτη ώρα από τη κατανάλωση του δηλητηρίου. Σε περίπτωση βαριάς δηλητηρίασης χρειάζονται συνήθως πολλαπλές δόσεις. Προσοχή όμως γιατί δεν είναι κατάλληλος για όλες τις περιπτώσεις. Ο άνθρακας δεν έχει μεγάλη αποτελεσματικότητα σε ουσίες όπως λίθιο, ισχυρά οξέα και βάσεις, μέταλλα και ανόργανα μεταλλικά στοιχεία όπως σίδηρο, μόλυβδο, ιώδιο, φθόριο, αρσενικό, κυάνιο και βορικό οξύ. Επίσης έχει μειωμένη αποτελεσματικότητα σε δηλητηρίαση από αλκοόλες (αιθανόλη, μεθανόλη, ισοπροπυλική αλκοόλη, γλυκόλες, ασετόν κτλ.) και παράγωγα του πετρελαίου.

Ένα κουτί με κάψουλες ενεργού άνθρακα πρέπει να υπάρχει σε κάθε σπίτι. Σε κάθε περίπτωση επικοινωνείτε πρώτα με το κέντρο δηλητηριάσεων και έπειτα προβαίνετε σε οποιαδήποτε πράξη σας υποδείξουν οι ειδικοί.

Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας

166

Κέντρο Δηλητηριάσεων

2107793777

Μηχανισμός δράσης
Ο ενεργός άνθρακας απορροφά ένα ευρύ φάσμα δηλητηρίων και άλλων ουσιών.

Σύμφωνα με τη wikipedia.org απορρόφηση χαρακτηρίζεται η διαδικασία με την οποία ενέργεια ή ύλη εισέρχεται σε ένα σύστημα ενεργό ή παθητικό. Πιο απλοποιημένα απορρόφηση είναι η διαδικασία κατά την οποία άτομα και μόρια κινούνται από μια φάση (στερεή, υγρή ή αέρια) προς μια υγρή ή στερεή επιφάνεια.

Αυτό που συμβαίνει με τον ενεργό άνθρακα είναι να δεσμεύονται πάνω στην επιφάνεια του οι διάφορες τοξικές ουσίες και, ακριβώς επειδή ο άνθρακας δεν απορροφάται από το γαστρεντερικό σωλήνα, παραμένει άθικτος σε όλο το μήκος του και αποβάλλεται τελικώς από το έντερο μαζί με όλες τις ουσίες που έχει απορροφήσει στη πορεία του.
Δε πρέπει να μπερδεύουμε τις έννοιες "είσοδος μιας ουσίας στον οργανισμό" και "απορρόφηση μιας ουσίας από τον οργανισμό". Απορρόφηση έχουμε όταν μια ουσία περνάει μέσα στα κύτταρα ή σε έναν ιστό, όπως ακριβώς συμβαίνει με ένα σφουγγάρι και νερό. Όταν το δηλητήριο έχει απορροφηθεί από το γαστρεντερικό σωλήνα ο ενεργός άνθρακας δεν έχει δράση, δε μπορεί δηλαδή να δεσμεύσει ουσίες που έχουν ήδη απορροφηθεί από το στομάχι.
Συνήθως η χορήγηση του ενεργού άνθρακα συνδυάζεται με σορβιτόλη, η οποία είναι μια ουσία που διεγείρει το περισταλτισμό του εντέρου. Αυτό γίνεται για δύο κύριους λόγους: Από τη μία για να επιταχυνθεί η διέλευση του άνθρακα από το έντερο και να προλάβει να δεσμεύσει τις ουσίες πριν αυτό τις απορροφήσει και από την άλλη για να αντισταθμιστεί η πιθανότητα πρόκλησης δυσκοιλιότητας.

Χορήγηση

Η χορήγηση του άνθρακα για την αντιμετώπιση δηλητηριάσεων γίνεται από γιατρό σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Ποτέ αυθαίρετα στο σπίτι. Ο γιατρός θα καθορίσει τη δόση, σύμφωνα με το βάρος του ασθενούς, και το τρόπο χορήγησης. Οι παρακάτω πληροφορίες είναι ενημερωτικού χαρακτήρα. Σε περίπτωση που έχετε σκεύασμα ενεργού άνθρακα στο σπίτι σας θα το χρησιμοποιήσετε μόνο εφ'όσον είστε σε ανοικτή επικοινωνία με το γιατρό ή το ΕΚΑΒ και σας συμβουλεύσουν να το χορηγήσετε στο άτομο που έχει υποστεί δηλητηρίαση.

Σε άτομα που διατηρούν τις αισθήσεις τους συνήθως χορηγείται από το στόμα η εξατομικευμένη δόση διαλυμένη σε νερό.
Αν το άτομο κάνει εμετό χορηγείται επόμενη δόση μέσω ρινογαστρικού σωλήνα.
Σε περίπτωση που το άτομο δεν έχει τις αισθήσεις του γίνεται διασωλήνωση, ώστε να αποτραπεί τυχόν εισρόφηση, και με τον ίδιο ρινογαστρικό σωλήνα χορηγείται η δόση στο στομάχι.
Ο γιατρός θα καθορίσει αν χρειάζεται επανάληψη της χορήγησης, μετά από εξειδικευμένες εξετάσεις αίματος που υποδεικνύουν τα επίπεδα του δηλητηρίου στο αίμα. Ο γιατρός επίσης θα αξιολογήσει συμπτώματα όπως ναυτία, κοιλιακό άλγος, ίλιγγο ή καρδιολογικές διαταραχές. Τέλος σε μερικές βαριές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί ακόμα και αιμοκάθαρση ώστε να απομακρυνθούν από το αίμα οι τοξικές ουσίες που απορροφήθηκαν.

Μη διαδεδομένες εφαρμογές του ενεργού άνθρακα στη ζωή μας
Ο ενεργός άνθρακας δεν έχει εφαρμογή μόνο σε φίλτρα νερού και στο νοσοκομείο για τη θεραπεία των δηλητηριάσεων. Υπάρχουν εφαρμογές τις οποίες δεν έχετε σκεφτεί και θα σας συναρπάσουν με την απλότητα και την αποτελεσματικότητα τους.

Ανακούφιση από τσιμπήματα εντόμων
Μπορούμε να φτιάξουμε ένα κατάπλασμα από ενεργό άνθρακα, νερό και λίγο corn flour και να το εφαρμόσουμε τοπικά σε δηλητηριώδη δήγματα εντόμων, όπως αυτό της μέλισσας ή της σφήκας. Ο άνθρακας θα δεσμεύσει τοπικά ή και θα τραβήξει προς τα έξω το δηλητήριο απαλύνωντας άμεσα το πόνο και τον ερεθισμό. Διαβάστε μια έρευνα από το πανεπιστήμιο του Harvard κάνοντας click εδώ. Οι πληροφορίες της έρευνας θα βοηθήσουν αυτούς που είναι αλλεργικοί στα τσιμπήματα μελισσών, ως ακραία εναλλακτική σε περίπτωση που δε φέρουν μαζί τους αντιισταμινική ένεση όταν συμβεί το τσίμπημα. Κυριολεκτικά μπορεί να σώσει ζωές.

Ακμή και δερματολογικές παθήσεις
Η ικανότητα του ενεργού άνθρακα να δεσμεύει τοξίνες και χημικά μπορεί να βοηθήσει το δέρμα με προδιάθεση για ακμή. Μια πολύ απλή συνταγή για χρήση του ενεργού άνθρακα πάνω στην επιδερμίδα είναι η εξής: Αναμίξτε το περιεχόμενο από 2 κάψουλες ενεργού άνθρακα σε 2 κουταλάκια του γλυκού gel αλόης, 2 κουταλάκια νερό ή ροδόνερο, 5 σταγόνες αιθέριο έλαιο tea tree και ελάχιστο αλάτι μέχρι να ομογενοποιηθεί το μίγμα. Απλώστε στο πρόσωπο, αφήστε τη μάσκα να στεγνώσει και ξεπλύνετε καλά. Προσοχή όμως γιατί λεκιάζει τα ρούχα. Τέλος να αναφέρω πως υπάρχουν σαπούνια με ενεργό άνθρακα κατά της ακμής, με τα οποία θα ασχοληθούμε σε επόμενη ανάρτηση.

Λεύκανση δοντιών

Ακούγεται ειρωνικό πως μια μαύρη σκόνη μπορεί να λευκάνει τα δόντια, είναι όμως πέρα για πέρα αληθινό. Το μόνο πράγμα που έχετε να κάνετε είναι να ανοίξετε μια κάψουλα ενεργού άνθρακα, να ρίξετε μια μικρή ποσότητα πάνω στην οδοντόκρεμα σας και να βουρτσίσετε κανονικά τα δόντια σας. Το θέαμα θα είναι ξεκαρδιστικό αλλά, πιστέψτε με, αξίζει το κόπο. Αν το χρησιμοποιείτε καθημερινά, σε μερικές εβδομάδες θα παρατηρήσετε διαφορά στη λευκότητα του σμάλτου. Ο ενεργός άνθρακας είναι άγευστος και άοσμος, οπότε δε θα καταλάβετε κάποια διαφορά στο βούρτσισμα, πέρα από το παροδικό κατάμαυρο χαμόγελο που θα αποκτήσετε!

Αποτοξίνωση του οργανισμού
Υπάρχουν άνθρωποι που λαμβάνουν καθημερινά κάψουλες ενεργού άνθρακα για διαστήματα 1-2 εβδομάδων, ώστε να καθαρίσουν τον οργανισμό τους από τις τοξίνες. Αν σκοπεύετε να τον χρησιμοποιήσετε με αυτό το τρόπο συμβουλευτείτε τουλάχιστον πρώτα τον ιατρό σας.

Μείωση των αερίων του εντέρου

Μετά από κατανάλωση τροφίμων που γεμίζουν το έντερο με αέρια και μας προκαλούν δυσάρεστη αίσθηση, όπως πχ. τα φασόλια, μπορούμε να λάβουμε μια κάψουλα ενεργού άνθρακα ο οποίος θα δεσμεύσει τη περίσσεια αερίων και θα μας ανακουφίσει άμεσα. Πρέπει όμως να υπευθυμίσω πως η χρήση του σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να γίνεται σε αραιά χρονικά διαστήματα και μόνο όταν υπάρχει ανάγκη. Σε καμία περίπτωση δε πρέπει να γίνεται καθημερινή χρήση.

Ασφάλεια και αλληλεπιδράσεις

Σε βραχυχρόνια χορήγηση ο ενεργός άνθρακας είναι ασφαλής για τους περισσότερους ενήλικες. Οι πιο κοινές παρενέργειες από τη χρήση του περιλαμβάνουν δυσκοιλιότητα και μέλαινες κενώσεις (μαύρα κόπρανα). Πιο σοβαρές, αλλά σπάνιες, παρενέργειες είναι αφυδάτωση, απόφραξη του εντέρου (ειλεός) και εισρόφηση. Μη το χρησιμοποιήσετε αν πάσχετε από οποιαδήποτε μορφή απόφραξης του εντέρου γιατί μειώνει τον περισταλτισμό του. Ο ενεργός άνθρακας δεσμεύει το σιρόπι ιπεκουάνας και μειώνει τη δράση του.
Ο ενεργός άνθρακας επίσης αλληλεπιδρά με το αλκοόλ. Το τελευταίο μειώνει την αποτελεσματικότητα του σε περίπτωση που αυτός ληφθεί με σκοπό να απορροφήσει δηλητήρια και τοξίνες.
Ο ενεργός άνθρακας επίσης αλληλεπιδρά με τα από του στόματος φάρμακα, δεσμεύοντας μέρος της δραστικής τους ουσίας στη γαστρεντερική οδό, μειώνοντας τη τελική ποσότητα που απορροφά ο οργανισμός. Φροντίστε να μεσολαβεί ένα διάστημα τουλάχιστον 2 ωρών από τη λήψη του φαρμάκου, πριν λάβετε τον ενεργό άνθρακα. Τέλος να έχετε στο μυαλό σας πως μαζί με τις τοξίνες και τα δηλητήρια απορροφά και θρεπτικές ουσίες όπως βιταμίνες και μέταλλα. Αυτή είναι μια παράμετρος που θα πρέπει να προβληματίσει εσάς και το γιατρό σας αν χρησιμοποιείτε τον άνθρακα σε χρόνια βάση.

Που τον βρίσκω;
Σε όλα τα φαρμακεία της επικράτειας, σε μορφή κάψουλας και σε πολύ λογικές τιμές.

Credits: emedicinehealth, chemistry.about, webmd, earthclinic, urbanhomestead, europepmc, chem.uoa, freepeople, moneycrashers