Καρθαμέλαιο

Το καρθαμέλαιο ή ζαφορέλαιο, όπως το συναντούμε συχνά, προέρχεται από την έκθλιψη των σπόρων του φυτού κάρθαμος η βαφική, επιστημονικά Carthamus tinctorius. Το συναντάμε και με τις ονομασίες κάρθαμο, κνήκος, ατρακτυλίδα ή ψευδο-σαφράν, λόγω του ότι τα πορτοκαλοκόκκινα άνθη του μερικές φορές αντικαθιστούν το πολύτιμο saffron στις διάφορες παρασκευές. Η αγγλική του ονομασία είναι safflower oil.

Ετυμολογικά ο βοτανικός όρος carthamus προέρχεται από την αράβικη λέξη "kurthum" που σημαίνει "βαφή", καθώς τα άνθη του φυτού χρησιμοποιούνταν για τη βαφή υφασμάτων. Η σύγχρονη αραβική λέξη για το φυτό είναι "usfur", που σημαίνει κίτρινο, και πέρασε στην παλιά γαλλική γλώσσα ως "saffleur".

Αν και σχετικά άγνωστο στη χώρα μας, πρόκειται για ένα βρώσιμο λάδι με πολλές εφαρμογές στη βιομηχανία, τη φαρμακευτική αλλά και στη κοσμετολογία.

Το φυτό και η ιστορία του
Το φυτό είναι μονοετής και ακανθώδης πόα που ευδοκιμεί σε εύκρατα και υγρά κλίματα, με το ρίζωμα του να είναι πυκνό ώστε να αντέχει τις έντονες βροχοπτώσεις αλλά και τη ξηρασία. Ανήκει στην οικογένεια των Asteraceae όπως και ο ηλίανθος, από τον οποίο παράγεται το ηλιέλαιο. Φτάνει σε ύψος το 1,5 μέτρο και έχει πυκνό φύλλωμα και διακλαδώσεις. Τα άνθη του είναι σφαιρικά και ποικίλουν σε χρωματισμό, κίτρινα, πορτοκαλί και κόκκινα. Κάθε άνθος περιέχει 15-20 σπόρους από τους οποίους εξάγεται το έλαιο.

Ο κνήκος είναι μια από τις πιο παλιές καλλιέργειες στην ανθρώπινη ιστορία. Καλλιεργήθηκε για τη συγκομιδή των σπόρων του, οι οποίοι με τη σειρά τους χρησιμοποιούνταν στο χρωματισμό και τον αρωματισμό τροφών και ποτών, στη βοτανική θεραπευτική και στη παραγωγή βαφών για τα υφάσματα. Η χημική ανάλυση των βαφών που ανευρέθηκε σε αιγυπτιακά υφάσματα, που χρονολογούνται στα 1900 π.Χ. (12η δυναστεία), έδειξαν καρθαμέλαιο στη σύνθεση τους. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι θεωρούσαν το φυτό αισθητικά όμορφο και έφτιαχναν γιρλάντες με αυτό, μερικές από τις οποίες βρέθηκαν στον τάφο του φαραώ Tutankhamun. Η χρωστική ονομάζεται καρθαμίνη και παράγει πορτοκαλοκίτρινο χρώμα, παρόμοιο δηλαδή με αυτό του saffron. Τα τελευταία 50 χρόνια το φυτό καλλιεργείται για το έλαιο που παράγεται από τους σπόρους. Το έλαιο απέκτησε δημοφιλία στη δεκαετία του '60. Αν και στη χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο, πλέον μπορούμε να το βρούμε στα ράφια των καταστημάτων που εμπορεύονταν βιολογικά προϊόντα, ίσως και σε μερικά ενημερωμένα super market. Το 2007 ανακοινώθηκε από την εταιρεία SemBioSys Genetics πως το κάρθαμο τροποποιήθηκε γενετικά ώστε να παραχθεί συνθετική ινσουλίνη. Η εταιρεία όμως πλέον, και πιο συγκεκριμένα από το 2012, δεν υπάρχει...

Σύσταση
Το καρθαμέλαιο είναι η πλουσιότερη πηγή πολυακόρεστων λιπαρών οξέων από οποιοδήποτέ άλλο φυτικό λάδι. Περίπου το 79% της σύστασης του ελαίου καταλαμβάνεται από λινολεϊκό οξύ. Κατά το 13% αποτελείται από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (ολεϊκό) και μόλις 8% από κορεσμένα λιπαρά οξέα.
Είναι πλούσιο σε Ωμέγα-6 λιπαρά οξέα, βιταμίνη Ε και Κ. Τέλος περιέχει μικρές ποσότητες χολίνης, που είναι ισχυρός λιποτροπικός παράγοντας και αποτελεί τμήμα του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, ουσία που είναι υπεύθυνη για μεγάλο μέρος της μετάδοσης των νευρικών ερεθισμάτων.

Οφέλη στην υγεία μας
Τι ακριβώς κάνει το καρθαμέλαιο στον οργανισμό μας;
Έλεγχος του σακχάρου και της χοληστερίνης
Μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2011 στο πανεπιστήμιο του Ohio και που διήρκησε για 16 εβδομάδες, έδειξε πως το λινολεϊκό οξύ που βρίσκεται στο καρθαμέλαιο συμβάλλει θεαματικά στη μείωση της χοληστερίνης και του σακχάρου του ορού του αίματος. Στην έρευνα συμμετείχαν υπέρβαρες γυναίκες στις οποίες χορηγούνταν 1½ κουταλάκι του γλυκού καρθαμέλαιο ημερησίως, χωρίς να γίνει κάποια άλλη αλλαγή στις διατροφικές τους συνήθειες. Το καρθαμέλαιο αύξησε τα επίπεδα της ορμόνης αδιπονεκτίνη, μιας πρωτεΐνης που παρουσιάζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό και ιδιαίτερα στη ρύθμιση της χοληστερόλης και του σακχάρου του αίματος.

Η συγκεκριμένη ορμόνη έχει σημαντικό ρόλο στους μηχανισμούς της μακροζωίας του ανθρώπου και επιπλέον παρουσιάζει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες.

Το αποτέλεσμα ήταν να σημειωθεί μείωση στα επίπεδα χοληστερίνης και σακχάρου, γεγονός που δημιούργησε υπόσχεση για το μέλλον των ευπαθών ομάδων όπως οι παχύσαρκοι και τα άτομα με καρδιολογικές παθήσεις και διαβήτη.
Απώλεια βάρους
Το καρθαμέλαιο περιλαμβάνει μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, που θεωρούνται "καλά" λιπαρά. Επιπλέον η παρουσία Ωμέγα-6 λιπαρών οξέων στο καρθαμέλαιο βοηθά στον έλεγχο του σωματικού βάρους, όταν αυτό καταναλώνεται συστηματικά. Η συμπερίληψη μιας μικρής ποσότητας καρθαμέλαιου στη καθημερινή διατροφή μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο ή και την απώλεια βάρους. Τα παραπάνω συμπεράσματα εξήχθησαν από την ίδια έρευνα του πανεπιστημίου του Ohio.
Προεμμηνορυσιακό σύνδρομο
Η δράση του καρθαμέλαιου μοιάζει με αυτή του ελαίου νυχτολούλουδου, όσον αφορά την επίδραση του στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα και τη πρόληψη των συμπτωμάτων του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου (PMS). Οι προσταγλανδίνες, ουσίες που μοιάζουν με ορμόνες και που εκκρίνονται πριν την έμμηνο ρύση, προκαλούν ενοχλήσεις όπως φούσκωμα, πόνους και ευαισθησία στο γυναικείο σώμα. Η επίδραση αυτών των ουσιών ελέγχεται από το λινολεϊκό οξύ του καρθαμέλαιου, μειώνοντας την ένταση των συμπτωμάτων. Επιπλεόν η συστηματική κατανάλωση καρθαμέλαιου μπορεί να οδηγήσει σε ομαλοποίηση του κύκλου της γυναίκας.
Μαλλιά
Το καρθαμέλαιο είναι από τις καλύτερες επιλογές για τη φροντίδα του τριχωτού της κεφαλής. Είναι ελαφρύ, ουδέτερο, άοσμο και απορροφάται εύκολα από το δέρμα του τριχωτού. Είναι εξαιρετικά πλούσιο σε ολεϊκό οξύ, γεγονός που εξηγεί γιατί δεν αφήνει λιπαρότητα και δε βαραίνει τα μαλλιά. Η εφαρμογή καρθαμέλαιου και το απαλό massage διεγείρει τη μικροκυκλοφορία στα αγγεία του δέρματος, ενδυναμώνοντας τις τρίχες και ευνοώντας την ανάπτυξη τους. Θρέφει και ενυδατώνει τη τρίχα και τη προστατεύει από τους εξωτερικούς παράγοντες (μόλυνση, ξηρασία περιβάλλοντος κτλ.). Το καρθαμέλαιο τέλος θεωρείται από τις καλύτερες θεραπείες για τα ταλαιπωρημένα και κατεστραμμένα μαλλιά από χημικές διεργασίες όπως βαφές και permanent.
Δέρμα
Πέρα από τη θετική επίδραση που έχει το καρθαμέλαιο στα μαλλιά, είναι επίσης πολύ ευεργετικό για τη περιποίηση του δέρματος. Η υψηλή περιεκτικότητα του ελαίου σε λινολεϊκό οξύ θρέφει το ξηρό δέρμα και απορροφάται εύκολα, λόγω της λεπτής υφής του. Προτείνεται ακόμα και για τη περιποίηση του δέρματος με ακμή ή με τάσεις ακμής γιατί το λινολεϊκό οξύ όταν συνδυάζεται με το σμήγμα του δέρματος απελευθερώνει τους φραγμένους πόρους και απομακρύνει τα μαύρα στίγματα που προκαλούν σπυράκια. Δρα ως λιπαντικό της επιδερμίδα προσδίδοντας της απαλότητα και λάμψη. Επιπλέον απαλύνει ραγάδες, ρυτίδες και ουλές. Όλες οι παραπάνω ιδιότητες κάνουν το καρθαμέλαιο ιδιαίτερα αγαπητό σε αυτούς που παρασκευάζουν χειροποίητα, και όχι μόνο, καλλυντικά. Τέλος μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο του σαν λάδι για massage.

Πως το χρησιμοποιώ;
Στη διατροφή μπορείτε να αντικαταστήσετε μέρος του ελαίου που καταναλώνετε με καρθαμέλαιο. Μπορείτε να το βάλετε ωμό στις σαλάτες και τα dressing σας. Τέλος μπορείτε να καταναλώνετε ένα κουταλάκι του γλυκού ημερησίως, ως συμπλήρωμα διατροφής, για να επωφεληθείτε από τις ευεργετικές του ιδιότητες.
Μπορείτε να κάνετε μάσκα ενυδάτωσης και θρέψης στα μαλλιά και το τριχωτό της κεφαλής, μόνο του ή σε συνδυασμό με ελαιόλαδο. Ξεκινήστε από τις άκρες και καταλήξτε στο δέρμα του κεφαλιού, κάνοντας απαλό massage. Αφήστε το για 30 λεπτά και έπειτα λούστε κανονικά τα μαλλια σας. Αν θέλετε μπορείτε να το αφήσετε όλο το βράδυ και να λουστείτε το επόμενο πρωί.
Βάλτε μερικές σταγόνες καρθαμέλαιου στα χέρια σας, τρίψτε τα και εφαρμόστε με απαλές κινήσεις στο πρόσωπο και το σώμα. Θα απορροφηθεί γρήγορα.
Προσθέστε το στα σπιτικά καλλυντικά σας για να επωφεληθείτε από τις ευεργετικές του ιδιότητες.
Τύποι διατροφικού καρθαμέλαιου

Υπάρχουν δύο τύποι καρθαμέλαιου: ένας με μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, κυρίως ολεϊκά, που χρησιμοποιείται στη μαγειρική με υψηλή θερμοκρασία (όπως το τηγάνισμα) και ένας ακόμα τύπος ελαίου με πολυακόρεστα λιπαρά, κυρίως λινολεϊκά λιπαρά οξέα, που χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο ωμό. Ο πρώτος τύπος δε θεωρείται ιδιαίτερα ευεργετικός για τον ανθρώπινο οργανισμό ενώ ο δεύτερος, με τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα, έχει εξυμνηθεί για τη θρεπτική του αξία από τους απανταχού διατροφολόγους.
Το πολυακόρεστο καρθαμέλαιο είναι άοσμο και άγευστο λάδι και ταγγίζει εύκολα. Δε πρέπει να εκτίθεται σε υψηλή θερμοκρασία, γιατί οξειδώνεται και προσδίδει άσχημη γεύση στις τροφές, και θα πρέπει να συντηρείται στο ψυγείο για να διατηρείται καλύτερα και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ο μονοακόρεστος τύπος καρθαμέλαιου έχει ήπια οσμή, ουδέτερη γεύση και μεγάλο χρόνο ζωής. Η υψηλή περιεκτικότητα του σε ολεϊκά λιπαρά οξέα το κάνει σταθερό στις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο μαγείρεμα. Είναι μια πολύ καλή μαγειρική εναλλακτική στις μαργαρίνες και τα υδρογονωμένα λίπη. Πάντοτε να ελέγχετε την ετικέττα του προϊοντος για να γνωρίζετε τι τύπο καρθαμέλαιου κρατάτε στα χέρια σας.

Ασφάλεια
Το καρθαμέλαιο είναι ασφαλές για κατανάλωση κατά τη περίοδο της εγκυμοσύνης και της λοχείας. Το βότανο όμως όχι, γιατί μπορεί να προκαλέσει αποβολή του εμβρύου. Συμβουλευτείτε τον ιατρό σας για περισσότερες πληροφορίες.
Επίσης αποφύγετε το βότανο αν πάσχετε από διαταραχές της πήξης του αίματος. Επιβραδύνει το σχηματισμό θρόμβων και μπορεί να προκληθούν αιμορραγίες σε άτομα με επιβαρρυμένο ή δυσλειτουργικό πηκτικό μηχανισμό. Αποφύγετε το αν είστε αλλεργικοί στο φυτό ή σε κάποιο άλλο μέλος της φυτικής οικογένειας όπως τα χρυσάνθεμα, οι μαργαρίτες κτλ.

Credits: biolexikon2, cosmeticsinfo, sigmaaldrich, livestrong, wikipedia, medlook