Ελαιόλαδο, ο βασιλιάς των ελαίων

Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών (Oleaceae). Η άγρια ελιά φαίνεται πως εμφανίστηκε αρχικά στη λεκάνη της Μεσογείου. Oι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για τη καλλιέργεια της ελιάς προέρχονται από την Elba (βόρεια Συρία), όπου ανακαλύφθηκαν πινακίδες, που χρονολογούνται από τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.X., και μιλάνε για μεγάλη παραγωγή ελαιολάδου στη περιοχή.

Aνάλογες πληροφορίες, χρονολογούμενες από τη δεύτερη χιλιετία, υπάρχουν και για τη περιοχή της Παλαιστίνης. Ο De Candole στη μελέτη του "Origin des plantes cultivees" αναφέρει ότι η καλλιέργεια της ελιάς ήταν γνωστή 4.000 έτη π.Χ. και ότι το δέντρο κατάγεται από τα παράλια της Μ. Ασίας, βασιζόμενος στην ύπαρξη αυτοφυούς βλάστησης άγριας ελιάς, στα κείμενα αρχαίων συγγραφέων και σε ευρήματα ανασκαφών.
Στην Ελλάδα, η ελιά καλλιεργείται από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα των ανασκαφών. Στις Μυκήνες, για παράδειγμα, βρέθηκε κομμάτι ασημένιου αγγείου που απεικονίζει την ελιά, ενώ στην ίδια περιοχή οι Schliemann και Τούντας βρήκαν πυρήνες (κουκούτσια) ήμερης ελιάς. Πρόσφατες έρευνες στις Kυκλάδες έφεραν στο φως απολιθωμένα φύλλα ελιάς, τα οποία σύμφωνα με τις σύγχρονες μεθόδους χρονολόγησης φαίνεται να είναι ηλικίας 60.000 ετών. Στη Θήρα και τη Κνωσό βρέθηκαν τοιχογραφίες με θέμα την ελιά, καθώς και συσκευές που έμοιαζαν με ελαιοτριβεία. Σύμφωνα με το Γάλλο ερευνητή P. Faure, οι κάτοικοι της νεολιθικής Κρήτης ήταν εκείνοι που πρώτοι καλλιέργησαν την ήμερη ελιά. Επίσης, κατά το Β. Κρίμπα, η καλλιέργεια της ελιάς στη Κρήτη τοποθετείται μεταξύ 1.500 και 2.000 π.Χ.

Στη Μινωική εποχή υπήρξε ιερό δένδρο και το κλαδί της εμφανίζεται ως σύμβολο στην ιερογλυφική γραφή της Κρήτης. Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, η θεά Αθηνά έκανε δώρο στους Αθηναίους το ιερό δένδρο φυτεύοντας την πρώτη ελιά στην Ακρόπολη. Στους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας, το στεφάνωμα του νικητή με "κότινο", δηλαδή κλαδί άγριας ελιάς, αποτελούσε τη μεγαλύτερη διάκριση για κάθε αθλητή. Στη νεότερη ιστορία της ελιάς στον ελλαδικό χώρο σημαντικό ρόλο έπαιξε η Λέσβος, με τα 11.000.000 ελαιόδεντρα και τον εκσυγχρονισμό των ελαιοτριβείων της, που κατέστησαν τη Μυτιλήνη από τα πιο ξακουστά λιμάνια στο Αιγαίο.

Συστατικά

Ο καρπός της ελιάς αποτελείται από 70% νερό. Περιέχει ελευρωπαΐνη, η οποία παρουσιάζει φαρμακευτικές ιδιότητες αλλά σχεδόν εξαφανίζεται στον ώριμο καρπό και σάκχαρα όπως γλυκόζη, φρουκτόζη, γαλακτόζη και σακχαρόζη. Ακόμη, περιέχει πρωτεΐνες σε συγκέντρωση 1,5-3% οι οποίες, κατά την εξαγωγή του ελαιολάδου, σχηματίζουν γαλάκτωμα με τις λιπαρές ουσίες, γεγονός που κάνει το προϊόν να μην είναι αρχικά διαυγές. Έχει ακόμα λιπαρές ουσίες σε συγκέντρωση 19-33%, όπως τριγλυκερίδια λιπαρών οξέων (ελαϊκό οξύ, παλμιτικό οξύ, λινολεϊκό οξύ ) και βιταμίνες (Α, Β1, Β2, C και D).

Τα σημαντικότερα λιπαρά οξέα του ελαιολάδου είναι ακόρεστα, με το μονοακόρεστο ελαïκό σε αναλογία έως και 83%, που το διαφοροποιεί από τα σπορέλαια που περιέχουν κυρίως πολυακόρεστα. Μάλιστα, ενώ το ελαïκό απαντάται σε μεγάλο ποσοστό στο ελαιόλαδο, το λινολεïκό απαντάται στο ίδιο περίπου ποσοστό με αυτό του μητρικού γάλακτος, γεγονός στο οποίο αποδίδεται η μεγάλη του αφομοίωση από τον ανθρώπινο οργανισμό. Ακόμη, το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε καροτενοειδή, χλωροφύλλες (κυρίως στο αγουρέλαιο) και τοκοφερόλες, που αποτελούν φυσικά αντιοξειδωτικά, στερόλες και φαινόλες (τυροσόλη, υδροξυτυροσόλη) και αυτά με αξιόλογη αντιοξειδωτική δράση. Σημαντική είναι η αντιοξειδωτική δράση της βιταμίνης Ε, καθώς λειτουργεί προστατευτικά ως προς τη βιταμίνη Α, βοηθώντας μια ορισμένη ποσότητά της να δράσει για περισσότερο χρόνο. Η βιταμίνη Α είναι απαραίτητη στον άνθρωπο για την ομαλή του ανάπτυξη, την καλή όραση, το υγιές δέρμα κτλ.

Οι φαινόλες είναι αντιοξειδωτικές ουσίες που προστατεύουν τα κύτταρα από το οξειδωτικό stress, το ενεργό οξυγόνο και τις ελεύθερες ρίζες που ευθύνονται για τις βλάβες στο DNA και θεωρούνται πρωταρχικοί παράγοντες σοβαρών ασθενειών. Το σκουαλένιο, ο κυριότερος υδρογονάνθρακας του ελαιολάδου, είναι ενδιάμεσο προϊόν της βιοσύνθεσης της χοληστερίνης και περιέχεται σε μεγαλύτερο ποσοστό από ότι σε κάθε άλλο φυτικό έλαιο. Συγκεκριμένα, η περιεκτικότητα του ελαιόλαδου σε σκουαλένιο κυμαίνεται από 136-708mg ανά 100 γρ. Είναι χημική ένωση που δομικά μοιάζει με τη β-καροτένη και συμμετέχει στη σύνθεση της χοληστερόλης. Κατανέμεται σε ολόκληρο το ανθρώπινο σώμα, και κυρίως στο δέρμα, και γιαυτό χρησιμοποιείται στην κοσμητική ως φυσικός ενυδατικός παράγοντας. Μελέτες έχουν δείξει ότι η λήψη του μέσω της διατροφής έχει προστατευτική δράση κατά του καρκίνου, ενώ είναι ισχυρό κατασταλτικό του οξυγόνου και συμβάλλει στην υγεία των ματιών. Οι στερόλες του ελαιολάδου φαίνεται να παρουσιάζουν αντικαρκινική δράση και ιδιαίτερα η β-σιτοστερόλη.

Σύμφωνα με μελέτες, η κατανάλωση ελαιολάδου από τη βρεφική ακόμα ηλικία, βοηθά στη σωστή ανάπτυξη του εγκεφάλου, του νευρικού συστήματος και του σκελετού.

Η χρήση του από την αρχαιότητα ως σήμερα

Από την αρχαιότητα γίνονταν αναφορές για τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου σε κείμενα του Ομήρου, του Θεόφραστου και του Αριστοτέλη. Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για την υγιεινή του σώματος. Οι αθλητές το άλειφαν στο σώμα τους για να αυξήσουν την ελαστικότητα των μυών και κατά τη διάρκεια των αγώνων και ειδικά εκπαιδευμένα άτομα, οι "μαλάκτες" ή "ανατρίπτες" βοηθούσαν τους αθλητές σε περιπτώσεις τραυματισμών, αλείφοντας τους με ελαιόλαδο.

Στον Ιπποκράτειο Κώδικα αναφέρονται πάνω από 60 ιατρικές χρήσεις, ανάμεσά τους η επάλειψη με ελαιόλαδο σε γυναίκα που είχε αποβάλλει. Ο Ιπποκράτης σύστηνε επίσης τη χρήση του για χρόνιους πυρετούς, αποστήματα, πληγές καθώς και για την υγιεινή του στόματος και των ματιών. Το έλαιο της αγριελιάς ήταν αυτό που θεωρήθηκε θεραπευτικό για την ιατρική. Στη Κρήτη, τη Πελοπόννησο και τη Μυτιλήνη, άλειφαν με ελαιόλαδο τα διαστρέμματα, την έγκυο για να έχει εύκολη γέννα και το νεογέννητο μωρό για τη θεραπεία ερεθισμών του δέρματος. Ο θεραπευτικός και προστατευτικός ρόλος του ελαιολάδου αποδίδεται σε κάποιο βαθμό στη μεγάλη απορροφησιμότητα από τον ανθρώπινο οργανισμό.

Το ελαιόλαδο ως καλλωπιστικό μέσο είναι γνωστό από τις πινακίδες Γραμμικής Β’, όπου αναφέρεται ότι το λάδι για τέτοια χρήση ήταν αρίστης ποιότητας και συχνά αρωματισμένο με βότανα. Η περιποίηση των μαλλιών με ελαιόλαδο ήταν ήδη γνωστή από τη Μυκηναϊκή περίοδο. Οι γυναίκες άλειφαν τα μαλλιά τους με λάδι, για να θρέφονται, να είναι ευκολοχτένιστα και να γυαλίζουν. Στην Κρήτη, έφτιαχναν λοσιόν με ελαιόλαδο και δαφνόφυλλα για γερά μαλλιά. Στη Θράκη περιποιούνταν τα σκασμένα χέρια με ελαιόλαδο.

Το ελαιόλαδο χρησιμοποιείται και σήμερα σε καλλυντικά προϊόντα, καθώς ανακουφίζει, αναζωογονεί, ενυδατώνει και διατηρεί το δέρμα λείο. Επίσης είναι ήπιο αντηλιακό και βελτιώνει σημαντικά την υγεία του δέρματος. Αποτελεί το βασικό συστατικό της οικιακής σαπωνοποιίας.

Credits: wikipedia.org, fisikashop.com, my-nwaworld.net, fytokomia.gr, mountainroseherbs.com