Παρασκευή υγρού σαπουνιού με καυστική ποτάσσα (ΚΟΗ)

Η βασική διαφορά ανάμεσα στο σκληρό και στο υγρό σαπούνι είναι η βάση που χρησιμοποιείται στη παρασκευή. Για να φτιάξουμε υγρό σαπούνι υπάρχουν δύο τρόποι: Να το φτιάξουμε από την αρχή χρησιμοποιώντας καυστική ποτάσσα, ή να λιώσουμε έτοιμο σαπούνι ελιάς, του εμπορίου ή καλύτερα δικό μας. Σε αυτή την ανάρτηση θα αναλύσουμε τον τρόπο παρασκευής υγρού σαπουνιού από έλαια, με τη χρήση καυστικής ποτάσσας (KOH). Η άλλη μέθοδος είναι απλούστατη και δεν εμπεριέχει χημεία. Αναλύω μερικές απλές συνταγές σε αυτό το άρθρο.

Παρασκευή σαπουνιού με καυστική ποτάσσα (KOH) 

Γενικά καλό θα ήταν, πριν αποπειραθείτε να φτιάξετε υγρό σαπούνι, να έχετε πρώτα παρασκευάσει μερικές φορές σαπούνι με τη ψυχρή ή θερμή μέθοδο, για να γνωρίζετε τη διαδικασία καθώς και μερικές βασικές έννοιες. Είναι κάπως πιο πολύπλοκη η διαδικασία. Για την ακρίβεια, το να φτιάξεις καλό υγρό σαπούνι είναι τέχνη. Χρειάζεται υπομονή, πολύς χρόνος και εμπειρία.
Όπως με όλα τα σαπούνια, το υγρό σαπούνι παρασκευάζεται από την αντίδραση βάσης και ελαίων. Η διαφορά είναι ότι θα χρησιμοποιήσουμε καυστική ποτάσσα (KOH στο εξής) ως βάση και όχι καυστική σόδα (NaOH). Ο έμπορος που σας προμήθευσε με καυστική σόδα για να φτιάξετε σαπούνι με τη ψυχρή μέθοδο, θα έχει και καυστική ποτάσσα. Προσοχή, δεν είναι το ίδιο πράγμα. Η KOH είναι πιο διαλυτή στο νερό από ότι η NaOH, γεγονός που μας επιτρέπει να φτιάξουμε σαπούνι σε υγρή μορφή.
Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε έλαιο, αλλά σε γενικές γραμμές συστήνεται να χρησιμοποιηθεί λάδι καρύδας σε συνδυασμό με κάποιο "μαλακό" λάδι (μαλακά λάδια είναι αυτά που είναι υγρά σε θερμοκρασία δωματίου), όπως το ελαιόλαδο. Καλό είναι να αποφύγετε τα βούτυρα, γιατί θα σας δυσκολέψουν τη ζωή κατά τη παρασκευή.
Σε γενικές γραμμές η διαδικασία είναι ίδια με αυτή που ακολουθούμε όταν φτιάχνουμε σαπούνι με τη θερμή μέθοδο. Όσον αφορά το χειρισμό της KOH, η διαδικασία είναι επίσης η ίδια. Φοράμε το προστατευτικό εξοπλισμό, γάντια, μάσκα, γυαλιά, δεν εισπνέουμε τους ατμούς που δημιουργούνται κατά τη διάλυση της και την αποθηκεύουμε, όταν δε τη χρησιμοποιούμε, σε ασφαλές σημείο με κατάλληλη σήμανση. Για περισσότερες πληροφορίες, σχετικά με τις προφυλάξεις που πρέπει να παίρνουμε όταν μεταχειριζόμαστε βάσεις, κάντε click εδώ.

Να υπερλιπάνει κανείς ή να μην υπερλιπάνει;
Όταν θέλουμε να κάνουμε διάφανο, υγρό σαπούνι, πρέπει όλα τα έλαια να έχουν σαπωνοποιηθεί, για να μην έχουμε θολό διάλυμα ή διαχωρισμό των ελαίων. Δε κάνουμε ποτέ υπερλίπανση. Αντιθέτως, συνήθως στις συνταγές που δίδονται, η ποτάσσα είναι περισσότερη από αυτή που πρέπει, σε ποσοστό 10-12%. Ο λόγος;
Οι νιφάδες της καυστικής ποτάσσας περιέχουν στη κρυσταλλική τους δομή νερό σε ποσοστό περίπου 10% και άλλες χημικές ουσίες (κυρίως ανθρακικό κάλιο) σε ποσοστό 1%, γεγονός που σημαίνει οτί η επιπλέον KOH που φαίνεται, δεν είναι η πραγματική. Με αυτά τα δεδομένα, όλα τα έλαια σαπωνοποιούνται, η περίσσεια ποτάσσας είναι αμελητέα (0,5-1%) και το σαπούνι θα χρειαστεί κάποιου βαθμού αδρανοποίηση (μείωση του pH). Αυτό επιτυγχάνεται με τη προσθήκη διαλύματος βόρακα, βορικού ή κιτρικού οξέος κατά τη διάλυση του σαπουνιού στο νερό, διαδικασίες τις οποίες θα εξηγήσω παρακάτω και ακόμα πιο αναλυτικά σε αυτή την ανάρτηση. Τελειώνω με το μακροσκελή πρόλογο και ξεκινώ να περιγράφω τη διαδικασία.

Διαδικασία
Συγκεντρώνουμε όλα τα υλικά και τα εργαλεία που θα χρειαστούμε για τη συνταγή στο πάγκο εργασίας, όπως στη θερμή μέθοδο, και ίσως χρειαστεί επιπλέον ένας πολτοποιητής πατάτας (το εργαλείο κουζίνας που χρησιμοποιούμε για να πατήσουμε τις πατάτες σε πουρέ). Το ιδανικό είναι να φτιαχτεί σε bain marie, γιατί αλλιώς είναι δύσκολο να ελεγχθεί η θερμοκρασία. Ζυγίζουμε και λιώνουμε τα λάδια. Τα διατηρούμε ζεστά σε πολύ χαμηλή φωτιά σε μια ανοξείδωτη κατσαρόλα, σε bain marie.

Ζυγίζουμε τη ποτάσσα.

Ζυγίζουμε το νερό.

Ετοιμάζουμε το διάλυμα KOH. Πάντα προσθέτουμε τη KOH στο νερό, ποτέ το νερό στη KOH. Προσοχή να μην εισπνεύσουμε τους ατμούς που παράγονται κατά τη διάλυση.

Το μίγμα θα είναι θολό στην αρχή.

Μετά γίνεται διάφανο.

Μόλις διαλυθεί η KOH τη ρίχνουμε μέσα στα λάδια που σιγοβράζουν. Ποτέ το αντίστροφο.

Το μίγμα θα σκουρήνει. Ανακατεύουμε με τη κουτάλα.

Διατηρούμε το μίγμα σε χαμηλή φωτιά στο bain marie και αρχίζουμε να ανακατεύουμε με το stick blender. Προσέχουμε να μη πιτσιλάει γιατί είναι καυστικό.

Όσο ανακατεύουμε το μίγμα θα σκουραίνει και θα γίνεται σα κρέμα. Λίγο πριν το trace.

Σιγά-σιγά φτάνουμε στο trace.

Ένα λεπτό αργότερα δε μπορούμε να δουλέψουμε άλλο με το stick blender. Ξαναπαίρνουμε στα χέρια τη κουτάλα.
 

Η διαδικασία θα πάρει ώρα. Διατηρούμε το μίγμα στη φωτιά, σε πολύ χαμηλή σκάλα και ανακατεύουμε κατά διαστήματα, ώστε να μην υπάρχει διαχωρισμός των ελαίων. Το μίγμα σταδιακά θα γίνει πολύ παχύ. Θα είναι πρακτικά αδύνατο να το ανακατέψετε, αλλά συνεχίστε. Εδώ θα χρειαστεί ο πολτοποιητής πατάτας που προανέφερα. Είμαστε κοντά στο τέλος.

Το τελικό μίγμα πρέπει να έχει την όψη βαζελίνης, με σχεδόν διάφανη υφή. Δείτε τις φωτογραφίες.

Και αυτή.

Πως γνωρίζουμε οτί το μίγμα είναι έτοιμο; Παίρνουμε 1 κουταλιά της σούπας σαπουνόμαζα και τη διαλύουμε σε 2 κουταλιές της σούπας βραστό, αποσταγμένο νερό. Αν το σαπούνι είναι διαυγές, αφού το διαλύσουμε στο νερό, είναι έτοιμο. Αν το διάλυμα είναι γαλακτώδες, δεν είναι έτοιμο και συνεχίζουμε το μαγείρεμα. Το έτοιμο διάλυμα μοιάζει έτσι.

Εδώ φαίνεται το θολό διάλυμα (είναι σχεδόν έτοιμο).

Εδώ φαίνεται το γαλακτώδες διάλυμα (δεν είναι έτοιμο).

Μόλις φτάσετε στο επιθυμητό αποτέλεσμα, αποσύρετε από τη φωτιά και ζυγίστε τη σαπουνόμαζα που απέμεινε μετά τη διαδικασία του "μαγειρέματος".
Για να διαλύσουμε τη σαπουνόμαζα θα χρησιμοποιήσουμε αποσταγμένο νερό. Η αναλογία διάλυσης διαφέρει από συνταγή σε συνταγή. Σε γενικές γραμμές το κρεμοσάπουνο είναι διαλυμένο σε ποσοστό 20%. Αν χρησιμοποιήσετε μόνο λάδι καρύδας στη συνταγή, θα πρέπει να το διαλύσετε σε αναλογία 40%, δηλαδή μισό κιλό σαπουνόμαζας σε 255gr νερό, αν και αυτό το σαπούνι θα ξεραίνει πολύ τα χέρια. Γενικά ξεκινήστε με αναλογία 30% και βλέπετε. Αν μετά από αρκετές ώρες το σαπούνι σας διαχωρίζεται, σε νερό και σαπούνι, έχετε κάνει λάθος στο ποσοστό διάλυσης. Όσες φορές και να το ανακατέψετε, μόλις κάτσει θα διαχωριστεί ξανά.

Εδώ σας δίνω ένα πινακάκι με αναλυτικά τα ποσοστά διάλυσης:

15% - 1360 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας
20% - 910 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας
25% - 625 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας
30% - 455 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας 

35% - 340 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας 

40% - 255 gr αποσταγμένο νερό ανά μισό κιλό σαπουνόμαζας

Παράδειγμα από σαπούνι ελαιολάδου σε διάλυση 30% που διαχωρίζεται.

Εδώ έχετε δύο επιλογές. Μπορείτε να διαλύσετε παραπάνω το σαπούνι ή να το γαλακτωματοποιήσετε. Η γαλακτωματοποίηση γίνεται με διάλυμα βόρακα σε αναλογία 33% (κάντε click στο link στο τέλος της παραγράφου για να δείτε πως θα φτιάξετε το διάλυμα) και σας επιτρέπει να διαλύσετε το σαπούνι σε μεγαλύτερη συγκέντρωση. Η άλλη σας επιλογή είναι διαλύσετε και άλλο το σαπούνι και μετά να προσθέσετε γλυκερίνη, για να γίνει το σαπούνι παχύρρευστο ξανά. Ο τρόπος που θα επιλέξετε εξαρτάται από το είδος του σαπουνιού που θέλετε να φτιάξετε. Ο βόρακας σταθεροποιεί τον αφρό, μαλακώνει το νερό, ρίχνει το pH, ομογενοποιεί, πήζει και τέλος λειτουργεί και σαν συντηρητικό. Σημειώστε οτί:

Βάρος διαλυμένου σαπουνιού =
βάρος σαπουνόμαζας + βάρος αποσταγμένου νερού

Συγκρατήστε αυτές τις έννοιες γιατί θα τις χρησιμοποιήσουμε παρακάτω. Για πληροφορίες σχετικά με την επεξεργασία του σαπουνιού, γαλακτωματοποίηση, αδρανοποίηση κτλ, δείτε αυτό το άρθρο. Ελέγξτε το pH, που πρέπει να είναι γύρω στο 8-9. Ο έλεγχος του pH γίνεται με ειδικές ταινίες μέτρησης pH, που τις αγοράζουμε από καταστήματα που πωλούν εξοπλισμό και υλικά για σαπούνι.
Το σαπούνι αυτό, πρακτικά, είναι έτοιμο για χρήση αμέσως μόλις το φτιάξετε. Αν θέλετε όμως να "παίξετε" με το σαπούνι σας, αποθηκεύστε το σε βάζα, για 1-2 εβδομάδες μέχρι να ξεθολώσει και να δείτε το αποτέλεσμα, ώστε να παρέμβετε περαιτέρω αν χρειάζεται. Αυτές οι πληροφορίες ίσως να αφορούν πιο έμπειρους και επαγγελματίες σαπωνοποιούς, αλλά καλό είναι να αναφέρονται.