Σπαθόχορτο, υπερικόν το διάτρητον

Βάλσαμο, βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, σπαθόχορτο, σπαθίδα, περίκη, βότανο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, υπερικό, St. John’s wort, βότανο που διώχνει τον διάβολο.

Πολλά ονόματα για ένα και μόνο βοτάνι. Να το γνωρίσουμε λοιπόν.

Λίγα στοιχεία από ιστορία

Είναι γνωστό εδώ και περίπου 2.500 χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Μύθοι που σχετίζονται με το υπερικό υπάρχουν και στην αρχαία Κίνα, Ινδία, και Αίγυπτο. Τις θεραπευτικές του ιδιότητες γνώριζαν οι Άραβες, Πέρσες και άλλοι λαοί. Στις χώρες αυτές πίστευαν πως τα φυτά που ανθίζουν στις αλλαγές των εποχών θεωρούνταν θεραπευτικά και μαγικά. Το υπερικό που ανθίζει στο θερινό ηλιοστάσιο θεωρούνταν ένα τέτοιο φυτό και με τα κίτρινα τους άνθη γιόρταζαν τον ήλιο, το φως, τη ζωή. Στην Ευρώπη και την Ελλάδα, όπου και ενδημεί, έχει χρησιμοποιηθεί από αιώνες. Είναι το περίφημο "βάλσαμο" των αρχαίων Σπαρτιατών, με το οποίο θεράπευαν τις πληγές τους μετά τη μάχη. Οι αρχαίοι έλληνες επίσης το ονόμαζαν "βότανο της λιακάδας", γιατί επιδρούσε θετικά σε μελαγχολικά άτομα.

Ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος το χρησιμοποιούσαν ως αναλγητικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, αντιδιαρροϊκό, επουλωτικό και αντιπυρετικό. Στα παλαιότερα χρόνια και στην εποχή των γιαγιάδων μας δεν υπήρχε σπίτι που να μη διατηρείται ένα μπουκαλάκι με το εκχύλισμα του άνθους του υπερικού, ώστε να αντιμετωπίζονται πληγές και μυαλγίες.

Σχετικά με το φυτό

Πρόκειται για θαμνώδες φυτό με έντονα κίτρινα άνθη. Η πλήρης ονομασία του φυτού είναι υπερικόν το διάτρητον, hypericum perforatum η επιστημονική του ονομασία. Πήρε το όνομα σπαθόχορτο γιατί επούλωναν με αυτό τις πληγές από τα σπαθιά μετά τις μάχες. Το "υπερικόν" ετυμολογικά προέρχεται από το "υπέρ" και "εικών", δηλαδή το φυτό πού είναι υπεράνω της εικόνας (φανταστικό), δηλαδή που διώχνει τους δαίμονες. Το ειδικό όνομα perforatum (διάτρητο) οφείλεται στις πολυάριθμες κηλίδες των φύλλων του.

Το ύψος του φτάνει τα 60 εκατοστά. Τα άνθη είναι κίτρινα με πέντε πέταλα και με έντονα προβαλλόμενους στήμονες, που όταν τα συντρίψουμε με τα δάχτυλά μας βγάζουν έναν κόκκινο χυμό. Οι στήμονες του φυτού έχουν ιδιαίτερη μορφή, με στερεό κυλινδρικό στέλεχος, με δύο γραμμές που εξέχουν κατά μήκος. Αυτές οι γραμμές κάνουν τον στήμονα να μοιάζει επίπεδος, πράγμα εντελώς ασυνήθιστο στον κόσμο των φυτών. Φύεται σε αφθονία στην Ελλάδα, κυρίως στη Μακεδονία και στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.

Ιδιότητες

Το κόκκινο χρώμα, με το οποίο χρωματίζεται το έλαιο, οφείλεται σε δύο ουσίες, την υπερικίνη και την υπερφορίνη. Οι ουσίες αυτές θεωρούνται πως δρουν ως αντιβιοτικά, αντισηπτικά, βακτηριοκτόνα και αντιφλεγμονώδη και πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει πως αναστέλλουν την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων (ιδίως η υπερφορίνη). Επίσης το σπαθόχορτο περιέχει ξανθόνες, φαινολικά οξέα, κουμαρίνη και τανίνη, με διουρητικές και στυπτικές ιδιότητες, και φλαβονοειδή, ουσίες γνωστές για τις ευεργετικές τους ιδιότητες στον οργανισμό και κυρίως στην ψυχική ευεξία. Δεν καλείται άδικα στις ΗΠΑ, αντικατάστατο του Prozac (ελληνικό σκεύασμα γνωστό ως Ladose με δραστική ουσία τη φλουοξετίνη). Σε 29 κλινικές δοκιμές με πάνω απο 5.000 συμμετέχοντες που διεξήχθησαν από το ίδρυμα Cochrane (Cochrane Collaboration), βρήκαν ότι το υπερικό είχε παρόμοια αποτελεσματικότητα με τα φαρμακευτικά αντικαταθλιπτικά και πολύ λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Δε θα αναλωθούμε σε περισσότερες ιατρικές λεπτομέρειες. Να θυμάστε μόνο πως είναι ένα εκπληκτικό επουλωτικό μέσο και μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά σε περιπτώσεις ήπιας μορφής κατάθλιψης, υστερίας και διαταραχών ύπνου.

Χρήση
Το σπαθόχορτο είναι ίσως ένα από τα σημαντικότερα φυτά της Ελληνικής χλωρίδας που θα ήταν καλό να μάθετε να αναγνωρίζετε. Ευκολότερη εποχή για να το αναζητήσετε είναι στις αρχές του καλοκαιριού, οπότε σίγουρα θα τραβήξουν την προσοχή σας τα χρυσοκίτρινα άνθη του. Οι δραστικές θεραπευτικές ουσίες βρίσκονται σε όλο το φυτό, φύλλα, βλαστούς και άνθη.

Το βρίσκουμε στο εμπόριο σε μορφή αποξηραμένου βοτάνου, κάψουλας, εγχύματος σε ελαιόλαδο (σπαθόλαδο) ή αλκοολικού διαλύματος. Με τα υπέργεια τμήματα του φυτού μπορούμε να φτιάξουμε και να πιούμε το αφέψημα του, όπως κάνουμε με το τσάι. Ένα με δύο κουταλάκια του γλυκού αποξηραμένο σπαθόχορτο σε μία κούπα βραστό νερό, μέχρι 3 φορές την ημέρα. Το σπαθόλαδο γίνεται μόνο από τα άνθη του. Το χρησιμοποιούμε αυτούσιο ή ως πρόσθετο σε χειροποίητες αλοιφές, πάνω σε εγκάυματα, πληγές, έλκη και μολύνσεις. Περισσότερα για το σπαθόλαδο και τη παρασκευή του εδώ.

Προφυλάξεις και αντενδείξεις

Η υπερφορίνη, μία από τις κύριες δηλαδή ουσίες του σπαθόχορτου, είναι φωτοευαίσθητη. Καλό θα ήταν με τη λήψη του σπαθόχορτου να μη συνδυάζετε έκθεση στον ήλιο, γιατί σε ορισμένα δέρματα μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις φωτοευαισθησίας και φωτοαλλεργίας.
Σε περιπτώσεις εγκυμοσύνης, λοχείας και λήψης αντισυλληπτικών να μη λαμβάνεται το σκεύασμα σε καμία μορφή (έλαιο, αφέψημα, κάψουλες κτλ.).
Επειδή επηρρεάζει τους νευροδιαβιβαστές δε πρέπει να συγχορηγείται με αντικαταθλιπτική αγωγή, καθώς και με βαλεριάνα. Το σπαθόχορτο δεν λαμβάνεται εφ'όρου ζωής (δεν είναι καραμέλα), αλλά κατά διαστήματα και όποτε κρίνεται οτί χρειάζεται κάποιος να ακολουθήσει αγωγή με αυτό.
Άτομα με καρδιολογικά προβλήματα ή υπέρταση να συμβουλεύονται τον ιατρό τους, πριν προχωρήσουν στη λήψη του σπαθόχορτου.
Δε συνίσταται η χρήση του σε παιδιά κάτω των 12 ετών.

Credits: wikipedia, webmd, mayoclinic, nccih