Φυσικά vs. Συνθετικά συντηρητικά καλλυντικών προϊόντων

Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή του συνειδητοποιημένου και ψαγμένου καταναλωτή η εύλογη ώρα που αποφασίζει να σταματήσει να χρησιμοποιεί τα τυποποιημένα προϊόντα προσωπικής φροντίδας της βιομηχανίας.

Όταν λοιπόν κάποιος ξεκινήσει να φτιάχνει σπιτικά καλλυντικά έρχεται με τη σειρά της και αναπόφευκτα η στιγμή που θα αρχίσει να αναζητά τρόπους για να δώσει στα καλλυντικά του μεγαλύτερο χρόνο ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται με τη προσθήκη συντηρητικών.
Η λίστα είναι πολύ μεγάλη. Συγκέντρωσα μερικά από τα πιο βασικά και ευρέως χρησιμοποιούμενα φυσικά και συνθετικά συντηρητικά και σας τα παρουσιάζω.

Πολιτική των εταιρειών καλλυντικών
Η βιομηχανία χρησιμοποιούσε κατά κόρον τα parabens και τα ξαδερφάκια τους, γιατί ήταν η πιο φθηνή και εγγυημένη λύση. Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και η μόδα πλέον θέλει τους καταναλωτές να προτιμούν προϊόντα στην ετικέττα των οποίων αναγράφεται η ένδειξη "Paraben free". Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως οι εταιρείες άρχισαν ξαφνικά να παράγουν αγνά και βιολογικά καλλυντικά αλλά ότι χρησιμοποιούν άλλες ουσίες, τις οποίες δε γνωρίζει το ευρύ κοινό, αντί για τα δαιμονικά parabens. Να θυμάστε πως πολλά "φυσικά" ή "χωρίς συντηρητικά" προϊόντα δεν αναγράφουν στη ετικέττα την ακριβή σύνθεση τους ή κρύβουν τα συντηρητικά κάτω από τις ονομασίες "fragrance" ή "other ingredients", μιας και διεθνώς η νομοθεσία επιτρέπει την κάθε ουσία που περιέχεται σε ποσοστό μέχρι 1% να αναγράφεται με αυτό το τρόπο.
Τα συντηρητικά κρατούν σε απόσταση μούχλα, μύκητες και βακτήρια και σταματούν το πολλαπλασιασμό τους, ενώ παράλληλα αποτρέπουν την οξείδωση των λιπαρών συστατικών. Η χρήση των συντηρητικών είναι απολύτως απαραίτητη σε προϊόντα που περιέχουν νερό ή κάποια άλλη υδατική βάση όπως χυμό ή gel αλόης, ανθόνερα, έγχυμα από βότανα κτλ.

Φυσικά συντηρητικά
Τα φυσικά συντηρητικά που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε θα παρατείνουν το χρόνο ζωής του προϊόντος, που περιέχει υδατικό διάλυμα, από 6 εώς 9 μήνες. Μετά το άνοιγμα το προϊον θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί μέσα σε ένα μήνα το πολύ και να διατηρείται στο ψυγείο.

Αιθέρια έλαια
Κάποια αιθέρια έλαια, όπως το θυμάρι, το tea tree και άλλα, έχουν αντισηπτικές ιδιότητες και εξολοθρεύουν τα βακτήρια και τους μύκητες. Το αρνητικό σημείο είναι ότι χρειάζονται πολύ υψηλά επίπεδα αιθέριου ελαίου για να φτάσουμε στη θεμιτή αποτελεσματικότητα, πάντα σε προϊόντα που περιέχουν νερό, γεγονός που καθιστά τη χρήση τους ως συντηρητικά μη ασφαλή πρακτική. Επίσης εξατμίζονται με τον καιρό και με τη χρήση. Αντίθετα είναι πολύ καλή προσθήκη σε προϊόντα που περιέχουν μόνο έλαια, όπως πχ. τα body butters και οι κηραλοιφές.

Λάδι neem
Πολύ καλή εναλλακτική στα αιθέρια έλαια και είναι κατάλληλο ακόμα και για δέρματα με ακμή. Έχει αντισηπτικές, αντικυκητιασικές και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες. Προσοχή στη ποσότητα γιατί έχει πολύ έντονη (άσχημη) μυρωδιά. Περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριμένο λάδι θα βρείτε εδώ.

Βιταμίνες
Οι βιταμίνες A, C και Ε μπορούν να παρατείνουν τη ζωή του προϊόντος στο ράφι, αποτρέπωντας την οξείδωση και επιβραδύνοντας την ανάπτυξη και πολλαπλασιασμό των βακτηρίων. Επίσης είναι ωφέλιμες για το δέρμα μας. Πιο ειδικά η βιταμίνη Ε είναι εξαιρετικό αντιοξειδωτικό και προλαμβάνει το τάγγισμα των ελαίων του προϊόντος. Δεν έχουν όμως αντιβακτηριδιακές ιδιότητες, οπότε πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με κάποιο άλλο συντηρητικό. Επιπλέον τα προϊόντα που περιέχουν βιταμίνες πρέπει να χρησιμοποιούνται μέσα σε εύλογο (μικρό) χρονικό διάστημα για να είναι ευεργετικά για το δέρμα μας. Γιατί;

Ένα ποτήρι με φρεσκοστυμμένο χυμό πορτοκαλιού είναι γεμάτο με βιταμίνη C. Θα θέλατε όμως να το στύψετε σήμερα και να το πιείτε μετά από 2 μήνες;

Μέλι
Είναι φυσικό αντισηπτικό και αντιμικροβιακό που παράλληλα θρέφει και ενυδατώνει το δέρμα.

Εκχύλισμα σπόρων Grapefruit (Grapefruit Seed Extract, GSE)
Είναι εξαιρετικό αντιβιοτικό, αντισηπτικό και συντηρητικό, το οποίο βρίσκουμε σε πολλά "αγνά" και "φυσικά" προϊόντα. Θα το συναντήσετε και με την ονομασία Citrus Grandis Seed Extract. Παρατείνει τη διάρκεια ζωής των προϊόντων από 3 εώς 6 μήνες, όταν χρησιμοποιείται μόνο του. Δυστυχώς όμως δεν είναι και τόσο "φυσικό" όσο πιστεύουν μερικοί και προωθούν κάποιοι άλλοι. Δεν είναι χυμός από grapefruit, δεν είναι αιθέριο έλαιο grapefruit, δε παράγεται από την έκθλιψη των σπόρων grapefruit. Είναι καθαρά συνθετικό προϊόν.
Η χημική βιομηχανία παίρνει τα υπολείμματα του grapefruit μετά από τη χρήση τους, για τη παρασκευή χυμού ή άλλων τροφίμων, και μετά από πολύπλοκη χημική επεξεργασία που περιλαμβάνει υψηλές θερμοκρασίες και χρήση καταλυτών, όπως το χλωριούχο αμμώνιο (ammonium chloride), παράγεται το GSE. Η εμπορική εκδοχή του GSE φημολογείται πως περιέχει triclosan και methylparaben ενώ το αντίστοιχο εκχύλισμα από σπόρους, που δεν έχει υποστεί δηλαδή την παραπάνω χημική επεξεργασία, δεν έχει καθόλου αντιμικροβιακές και συντηρητικές ιδιότητες.

Αν ήταν τόσο φυσικό όπως ισχυρίζονται κάποιοι, τότε και το Sodium Laurel Sulfate (SLS) θα έπρεπε να αποκαλείται "εκχύλισμα καρύδας".

Εκχύλισμα δενδρολίβανου (Rosemary Extract)
Είναι εξαιρετικός αντιοξειδωτικός παράγοντας που δρα κατά της αποσύνθεσης του προϊόντος. Θα το συναντήσετε με την ονομασία Oleoresin Rosmarinus Officinalis extract. Δεν έχει καμία σχέση με το αιθέριο έλαιο δενδρολίβανου. Ουσιαστικά είναι βάμμα (αλκοολικό διάλυμα) από τις βελόνες του δενδρολίβανου οι οποίες εμποτίζονται μέσα σε αλκοόλη. Χρησιμοποιείται σε ποσοστό 1% ή και λιγότερο. Συχνά συνδυάζεται με βιταμίνη Ε ως μια φυσική εναλλακτική μέθοδος συντήρησης στα σπιτικά, χειροποίητα προϊόντα.
Μάθετε πως να φτιάχνετε εκχύλισμα δενδρολίβανου κάνοντας click εδώ.

Συνθετικά συντηρητικά 
Παρακάτω θα βείτε μια λίστα με τα συνθετικά συντηρητικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο, κανένα από τα οποία δεν είναι αθώο ή ελεύθερο από επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία μας. Τα περισσότερα από αυτά θα αυξήσουν τη διάρκεια ζωής των προϊόντων μέχρι και 2 χρόνια. Μετά το άνοιγμα όμως θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν μέσα σε 4-6 μήνες το πολύ.

Βενζυλική αλκοόλη (Benzyl Alcohol)
Ανήκει σε μια μεγάλη οικογένεια συντηρητικών, που χρησιμοποιούνται αντι για τα parabens, χωρίς βέβαια να θεωρείται αθώα ουσία. Καταπολεμά τα gram(-) και gram(+) βακτήρια και επιβραδύνει την ανάπτυξη της μούχλας και των μυκήτων. Χρησιμοποιείται σε ποσοστά περίπου 1%, ενώ θεωρείται τοξική σε μεγαλύτερες δοσολογίες. Είναι ιδιαίτερα δημοφιλής ουσία για το υπέροχο άρωμα που προσδίδει στα καλλυντικά προϊόντα και συνηθέστερα χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με το σορβικό κάλιο.

Βενζοϊκό νάτριο (Sodium benzoate)
Χρησιμοποιείται κυρίως ως συντηρητικό τροφίμων με τον κωδικό E211. Παράγεται από τη αντίδραση και εξουδετέρωση του υδροξείδιου του νατρίου με το βενζοϊκό οξύ. Σταματά τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων και της μούχλας αλλά δεν έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες. Για αυτό το λόγο, στα προϊόντα προσωπικής περιποίησης, χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την ουσία γλυκονολακτόνη (gluconolactone) που έχει τέτοιες ιδιότητες. Το σκεύασμα που προέρχεται από το συνδυασμό των δύο παραπάνω ουσιών κυκλοφορεί με την εμπορική ονομασία "Geogard". Και οι δύο αυτές ουσίες είναι εγκεκριμένες από τον ECOCERT.

Αιθυλενοδιαμινοτετραοξικό οξύ (Ethylene Diaminetetraacetic acid, EDTA)
Είναι συνθετικό χημικό που χρησιμοποιείται σαν αντιοξειδωτικό, το οποίο παράλληλα ενισχύει την αποτελεσματικότητα των άλλων συντηρητικών. Χρησιμοποιείται σε σαμπουάν, conditioner, lotion, κρέμες, προϊόντα make up και αντιηλιακά. Μπορεί να είναι ερεθιστικό για το δέρμα και τους βλεννογόνους.

Σορβικό κάλιο (Potassium Sorbate)
Το σορβικό οξύ είναι δημοφιλές συντηρητικό που δρα έναντι μυκήτων και μούχλας. Θα το βρείτε και σαν συντηρητικό τροφίμων με τον κωδικό E202. Αυτό το συντηρητικό μπορεί να δώσει επιπλέον ζωή 6 μηνών στο προϊόν σας. Θεωρείται φυσική ουσία, μιας και έχει φυτική προέλευση, υπόκειται όμως σε μια σχετική χημική επεξεργασία μέχρι να φτάσει στη τελική μορφή που χρησιμοποιείται στα καλλυντικά. Σπάνια χρησιμοποιείται μόνο του γιατί δεν είναι δραστικό απέναντι σε βακτήρια, παρά μόνο σε μύκητες και μούχλα. Το άλλο αρνητικό σημείο του σορβικού καλίου είναι οτί δεν είναι δραστικό σε προϊόντα με pH άνω του 6, και δυστυχώς αυτά τα προϊόντα αποτελούν τη μεγαλύτερη μερίδα των καλλυντικών του εμπορίου.

Φαινοξυαιθανόλη (Phenoxyethanol)
Και αυτό είναι συνθετικό χημικό. Προσφέρει ένα ευρύ φάσμα προστασίας από gram(-) και gram(+) βακτήρια, μούχλα και μύκητες. Ίσως είναι το νούμερο 1 συντηρητικό που χρησιμοποιείται αντι των parabens στην αγορά. Οι "ειδικοί" λένε πως είναι ασφαλές συστατικό για καλλυντική χρήση. Υπάρχουν ωστόσο αναφορές για πρόκληση δερματικών ερεθισμών αλλά και πιθανότητα πρόκλησης ορμονικών διαταραχών.

Υδροξυμεθυλογλυκινικό νάτριο (Sodium Hydroxymethylglycinate)
Ένα άγνωστο για πολλούς συντηρητικό που χρησιμοποιείται τελευταία στη θέση των parabens. Είναι ευρέος φάσματος συντηρητικό που παράγεται από τη γλυκερίνη και είναι αποτελεσματικό κατά των βακτηρίων, της μούχλας και των μυκήτων. Είναι εξαιρετικά δραστικό σε χαμηλές συγκεντρώσεις, 0,1-1%, δρα τόσο σε αλκαλικό όσο και σε όξινο περιβάλλον και θεωρείται ασφαλές, γεγονός που το καθιστά εξαιρετική εναλλακτική λύση. Σε υψηλότερες δοσολογίες έχει ερεθιστική δράση στα μάτια και το δέρμα και έχει άσχημο άρωμα. Θα το βρείτε σε πολλά φυσικά προϊόντα μεγάλων εταιρειών που αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν parabens.

Κάποιοι βιάζονται να το αποκαλέσουν ως και "φυσικό" συντηρητικό. Βέβαια με αυτή τη λογική μπορούμε να αποκαλέσουμε "φυσικό" το SLS, που προέρχεται από τον κοκοφοίνικα αλλά και τα parabens, τα οποία προέρχονται από το βενζοϊκό οξύ που ανευρίσκεται στη φύση.

Polyaminopropyl biguanide
Είναι συνθετικό συντηρητικό που επιδρά σε ευρύ φάσμα βακτηρίων. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε για τη συντήρηση των υγρών των φακών επαφής και έπειτα, εξαιτίας της μεγάλης αποτελεσματικότητας του, η χρήση του διαδόθηκε και στα καλλυντικά. Χρησιμοποιείται κυρίως σε υγρά προϊόντα όπως τονωτικές lotion, υγρά αφαίρεσης μακιγιάζ, καθαριστικά προσώπου, υγρά μαντηλάκια και σε προϊόντα για τα μαλλιά. Είναι σχετικά ήπια ουσία, αν κρίνουμε από τη πρωταρχική της χρήση, όμως σε υψηλές συγκεντρώσεις είναι ερεθιστική για τα μάτια. Θα το βρείτε σε πολλά "πράσινα" προϊόντα και καλλυντικά που αναγράφουν "paraben free".

Διγλυκονικη Χλωρεξιδίνη (Chlorhexidine digluconate)
Είναι πολύ ισχυρός αντιμικροβιακός παράγοντας που αποτελείται από άνθρακα, υδρογόνο, χλώριο, άζωτο και οξυγόνο. Χρησιμοποιείται ως συντηρητικό σε συγκεντρώσεις 0,01 - 0,1% ώστε να αναστείλει την ανάπτυξη των μικροβίων. Είναι ασταθής ουσία σε υψηλές θερμοκρασίες.

Τι γίνεται αν δε χρησιμοποιήσω συντηρητικά;
Αν δε προσθέσουμε κάποιο συντηρητικό στο σπιτικό καλλυντικό, που περιέχει κάποιο υδατικό διάλυμα, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τα υλικά και τις πρώτες ύλες, να παρασκευάσουμε το προϊόν σε άσηπτο περιβάλλον (όλα καθαρά και αποστειρωμένα), να το διατηρούμε στο ψυγείο και να το χρησιμοποιήσουμε μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Ο χρόνος ζωής του προϊόντος εξαρτάται και από τη συσκευασία που θα επιλέξουμε. Μια κρέμα που θα την αποθηκεύσουμε σε βάζο θα έχει μικρότερη διάρκεια ζωής από την αντίστοιχη σε σωληνάριο ή αεροστεγές δοχείο με αντλία (pump). Η αιτία είναι γιατί πχ. μια κρέμα σε ένα βαζάκι έρχεται σε επαφή με τον ατμοσφαιρικό αέρα και τα δάκτυλα μας με μεγαλύτερη συχνότητα από ότι αν ήταν αποθηκευμένη μέσα σε ένα σωληνάριο.
Κάθε φορά που βυθίζουμε το δάκτυλο μας μέσα στη κρέμα, κάθε φορά που πέφτουν σταγόνες νερού από τα υγρά χέρια μας ή έρχεται σε επαφή το προϊόν με υγρασία και υδρατμούς, εισέρχονται βακτήρια που πολλαπλασιάζονται με ταχύτατους ρυθμούς και το καταστρέφουν, δημιουργώντας παράλληλα κινδύνους για την υγεία μας. Η συντήρηση του προϊόντος στο ψυγείο δε σκοτώνει τα βακτήρια, αλλά επιβραδύνει τον πολλαπλασιασμό τους. Τελειώνοντας, να γνωρίζετε πως δυστυχώς τα φυσικά συντηρητικά δεν είναι τόσο αποτελεσματικά όσο τα συνθετικά.

Ποιό είναι το καλύτερο;
Αν ήξερα να σας απαντήσω, θα είχα ήδη μια μεγάλη και ζηλευτή καριέρα σε κάποια εταιρεία-μεγαθήριο της βιομηχανίας καλλυντικών και θα είχα πολλά λεφτά στην άκρη. Το μόνο που μπορούσα να σας προσφέρω, μέσα από το άρθρο, ήταν η συνοπτική παρουσίαση των συντηρητικών που κυκλοφορούν στο εμπόριο ώστε να αποφασίσετε μόνοι σας (ή να κάνετε επιπλέον έρευνα) για το ποιό από όλα σας ταιριάζει καλύτερα ή θεωρείτε πιο ασφαλές από τα υπόλοιπα.

Credits: livestrong.com, treasuredlocks.com, naturalhealthnbeauty.com, hubpages.com