Μέλι, η τροφή των θεών

Το μέλι είναι ένα από τα πολυτιμότερα, θρεπτικότερα και υγιεινότερα τρόφιμα στο πλανήτη. Έχει αναγνωριστεί ως υπερτροφή, με πληθώρα ευεργετικών επιδράσεων στον ανθρώπινο οργανισμό, και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εναλλακτικής ιατρικής.

Ειδικότερα στην Ayurveda και τη παραδοσιακή κινέζικη ιατρική χρησιμοποιείται εδώ και 4.000 χρόνια. Είναι ένα προϊόν μεγάλης βιολογικής αξίας, φυτικής και ζωϊκής προέλευσης μαζί. Το είδος, το χρώμα, το άρωμα και η γεύση του μελιού εξαρτάται από τη πηγή προέλευσης του νέκταρ. Ειδικά από το χρώμα του μελιού μπορούμε να συμπεράνουμε πολλά.
Όσο πιο σκούρο είναι το μέλι, τόσο πιο δυνατή και έντονη γεύση έχει και τόσο περισσότερα θρεπτικά συστατικά περιέχει, από ένα πιο ανοικτόχρωμο μέλι. Παρόλο που το μέλι χρησιμοποιήθηκε στη παραδοσιακή ιατρική εδώ και αιώνες, μόλις πρόσφατα επεξηγήθηκαν επιστημονικά οι αντισηπτικές και αντιμικροβιακές ιδιότητες του. Δε μπορεί να παραχθεί τεχνητά σε κανένα εργαστήριο, λόγω της πολύπλοκης χημικής δομής του. Οι αγγλόφωνοι προσφωνούν τα πολύ αγαπημένα τους πρόσωπα με το όνομα του μελιού (honey). Γιατί άραγε;

Ιστορικά στοιχεία

Το μέλι είναι γνωστό στην ανθρωπότητα εδώ και χιλιάδες χρόνια, όσο καιρό δηλαδή είναι γνωστές και οι μέλισσες. Η μέλισσα υπάρχει εδώ και 14 εκατομμύρια χρόνια, άρα και το μέλι έχει την ίδια ηλικία. Το 2.100 π.Χ. έχουμε αναφορές σε σφηνοειδείς πήλινες επιγραφές των Σουμέριων και των Βαβυλωνίων. Αναφορές επίσης έχουμε στον κώδικα των Χετταίων (1.650 π.Χ.), όπως και σε ιερά συγγράμματα και πάπυρους της αρχαίας Ινδίας (2.500 π.Χ.), όπου ο ήλιος προσομοιαζόταν με τη κερήθρα. Ακόμα παλαιότερα, χρονολογούμενες γύρω στο 7.000 π.Χ. βρέθηκαν σπηλαιογραφίες που απεικόνιζαν πρώιμη μελισσοκομική δραστηριότητα σε σπήλαια της Ισπανίας.
Επίσης είναι γνωστό οτί οι Mayas (2.000 π.Χ - 250 π.Χ.) και οι Πέρσες χρησιμοποιούσαν μέλι για να γλυκαίνουν τα φαγητά τους, μέχρι την ανακάλυψη και εισαγωγή του ζαχαροκάλαμου από τα νησιά του Ειρηνικού. Στην Αίγυπτο, από το 3.000 π.Χ., το μέλι είχε καθοριστική σημασία για όλες τις πλευρές της ζωής των αιγυπτίων, με τη μελισσοκομία να είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένη για τα δεδομένα της εποχής. Ήταν βασικό συστατικό όλων σχεδόν των φαρμάκων, της ταρρίχευσης και της διατροφής και προσφερόταν θυσία στους θεούς. Οι μέλισσες θεωρούταν ιδιοκτησία του εκάστοτε Φαραώ και ακόμα η βασιλική σφραγίδα περιείχε το σύμβολο της μέλισσας. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι το είχαν σε μεγάλη εκτίμηση. Ο Ιπποκράτης και όλοι οι γιατροί της αρχαιότητας το συνιστούσαν σαν φάρμακο σε πολλές παθήσεις, ακόμα και κατά της αϋπνίας. Στη βιβλική εποχή, ο συνδυασμός μελιού και γάλακτος θεωρούταν πως ενίσχυε τη γονιμότητα.
Στο Μεσαίωνα το μέλι χρησιμοποιήθηκε πολύ στην ιατρική ως θεραπευτικό μέσο σε πολλές χώρες στην Ευρώπη, την Αφρική και μετέπειτα στην Αμερική. Κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων χρησιμοποιήθηκε για να γιατρέψει τις πληγές των στρατιωτών, ενώ σήμερα κάποιες ποικιλίες μελιού θεωρούνται, μετά από επιστημονικές έρευνες, πως αντιμετωπίζουν ισχυρά μικρόβια όπως το ανθεκτικό, σε αντιβιοτικά, στέλεχος του χρυσίζοντος σταφυλόκοκκου.

Πως παράγεται το μέλι
Οι μέλισσες μπορούν να πετάξουν μέχρι και 6 χιλιόμετρα για να αναζητήσουν νέκταρ από τα φυτά για να φτιάξουν μέλι. Μια εργάτρια κάνει κατά μέσο όρο 12 ταξίδια την ημέρα. Σε κάθε ταξίδι επισκέπτεται 200 ως 300 λουλούδια. Μια μόνο συλλέκτρια επισκέπτεται κατά μέσο όρο 2500-3500 λουλούδια την ημέρα. Κάθε πρωί ξεκινούν από μια δυνατή κυψέλη γύρω στις 20.000 συλλέκτριες, που μέχρι το τέλος της ημέρας θα έχουν καταφέρει να επισκεφθούν 50-70 εκατομμύρια λουλούδια (τα περισσότερα από αυτά έχουν βοτανικές ιδιότητες, πολύτιμες για την ανθρώπινη υγεία). Τα 12 φορτία μιας ημέρας ζυγίζουν μόλις 0.36 γραμμάρια. Μετά από δουλειά 20 ημερών και αφού έχει αφαιρεθεί το 63% της υγρασίας του νέκταρ η κάθε συλλέκτρια θα έχει συγκεντρώσει μόλις 1.5 γραμμάριο μελιού.

Το μέλι μπορεί να προέρχεται από το νέκταρ των άνθεων ή να είναι μελίτωμα, δηλαδή σακχαρούχος χυμός που τον προσλαμβάνουν οι μέλισσες με την μεσολάβηση κάποιων εντόμων που παρασιτούν στα φυτά. Τέτοια φυτά είναι το πεύκο και το έλατο. Το νέκταρ αποτελείται κατά κύριο λόγο από σακχαρόζη. Η μέλισσα μεταφέρει το νέκταρ στο στομάχι της και εκεί, παράλληλα, εκκρίνει ένα ένζυμο που λέγεται ιμβερτάση. Η ιμβερτάση διασπά τη σακχαρόζη σε δύο πιο απλά σάκχαρα, τη φρουκτόζη και τη γλυκόζη. Έτσι, αυτό που θα έκανε ο οργανισμός μας επίπονα, να διασπάσει δηλαδή τα σάκχαρα, το έχουν κάνει ήδη οι μέλισσες και είναι έτοιμο για εμάς.

Σύνθεση

Η σύνθεση του μελιού περιλαμβάνει κυρίως υδατάνθρακες με τη μορφή σακχάρων, όπως γλυκόζη και φρουκτόζη. Περιέχει υγρασία 16-17%, υδατάνθρακες 77-78% και 6% είναι τα υπόλοιπα συστατικά του. Η σύνθεση του μελιού σε ποσοστιαία ανάλυση είναι η εξής:

• Φρουκτόζη: 38.2%
• Γλυκόζη: 31.3%
• Μαλτόζη: 7.1%
• Σουκρόζη: 1.3%
• Ύδωρ: 17.2%
• Άλλα σάκχαρα: 1.5%
• Τέφρα: 0.2%
• Άλλα συστατικά: 3.2%

Περιέχει μικρές ποσότητες από βιταμίνες, όπως Α, Β1, Β2, Β3, Β5, Β6, C, D και E, καθώς και μεταλλικά στοιχεία, όπως ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο, χαλκό, θείο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο, πυρίτιο, κάλιο και φώσφορο. Επίσης περιέχει πρωτεϊνες, αμινοξέα, ένζυμα, φλαβονοειδή, φαινόλες και άλλες ισχυρότατες αντιοξειδωτικές ουσίες, που καταπολεμούν τις ελεύθερες ρίζες.
Η γλυκόζη παρέχει άμεσα διαθέσιμη ενέργεια, ενώ η φρουκτόζη μπορεί να αποθηκευτεί στο ήπαρ με την μορφή γλυκογόνου, ως ενεργειακό απόθεμα, ενώ παράλληλα μας βοηθά να ανταποκριθούμε καλύτερα στο stress.

Το μέλι είναι υγροσκοπικό

Όταν το μέλι εκτίθεται στην ατμόσφαιρα, απορροφά υγρασία από αυτήν. Αυτό το γεγονός το καθιστά ιδανικό πρόσθετο σα καλλυντικά που στοχεύουν στην ενυδάτωση. Κάτι παραπάνω ήξερε η Κλεοπάτρα και μπανιαριζότανε καθημερινά με μέλι και γάλα.

Διατροφικά οφέλη

Όσον αφορά το διατροφικό κομμάτι, το μέλι μας εφοδιάζει με ποιοτικά σάκχαρα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν άμεσα από τον οργανισμό σε περίπτωση ανάγκης. Η θερμιδική αξία του μελιού ανέρχεται σε 64 kCal ανά κουταλιά, ενώ η αντίστοιχη ποσότητα ζάχαρης δίνει 46 kCal. Έχει ευεργετικές επιδράσεις σε όλα τα όργανα και ιδίως στο ήπαρ, τα νεφρά τη καρδιά, το πεπτικό και το ανοσοποιητικό σύστημα.

Θεραπευτικές ιδιότητες

"Να σε κάψω Γιάννη, να σ'αλείψω μέλι". Παροιμία του λαού που βγήκε πιθανότατα από τις θεραπευτικές ιδιότητες του μελιού. Έχετε αναρρωτηθεί γιατί το μέλι δε χαλάει ποτέ; Γιατί απλά κανένας παθογόνος μικροοργανισμός δε μπορεί να επιβιώσει μέσα σε αυτό. Οι επιστήμονες, μόλις στις αρχές του 20ου αιώνα άρχισαν να μελετούν και να καταγράφουν τις βακτηριοκτόνες ιδιότητες του μελιού. Το μέλι είναι ένα μη-τοξικό, φυσικό "αντιβιοτικό". Οι αντισηπτικές του ιδιότητες οφείλονται σε 4 παράγοντες:

1. Στην όσμωση, λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε σάκχαρα
2. το "φαινόμενο του οξυζενέ" που οφείλεται στην χημική αντίδραση του ενζύμου γλυκοζοξειδάση
3. Στο pH του, που είναι όξινο
4. Στην αντιβακτηριδιακή δράση της μεθυλογλυοξάλης (MGO), που βρίσκεται σε υψηλά ποσοστά στο μέλι mānuka, και πολύ λιγότερο στα κοινά μέλια.

Έχει αποδειχθεί επιστημονικά πως καταπολεμά τουλάχιστον 60 είδη βακτηρίων, όπου τα περισσότερα συμβατικά αντιβιοτικά σηκώνουν τα χέρια. Το pH του κυμαίνεται από 3.2 εώς 4.5, ανάλογα με το είδος του. Αυτή η σχετική οξύτητα του μελιού είναι ο λόγος που αποτρέπει τον πολλαπλασιασμό των βακτηριδίων, τόσο στη κυψέλη, όσο και στον οργανισμό μας. Σε τοπική χρήση, από την αντίδραση ενός ενζύμου του μελιού που λέγεται γλυκοζοξειδάση με τα σωματικά υγρά, παράγεται υπεροξείδιο του υδρογόνου (φαινόμενο του οξυζενέ) που δρα ως αντισηπτικό. Δεν περιέχει οξυζενέ, όπως διάβασα σε πολλές σελίδες, το οξυζενέ παράγεται από την αντίδραση του ενζύμου αυτού. Η δράση της μεθυλογλυοξάλης είναι πολύπλοκη χημική διεργασία και δε θα την αναλύσω παραπάνω.

Η τοπική χρήση του μελιού βοηθά στην αντιμετώπιση των ελκών στους διαβητικούς, των επιμολυσμένων, με ανθεκτικά βακτήρια, τραυμάτων και τη μείωση του χρόνου επούλωσης των εγκαυμάτων, λόγω της αντίδρασης των σακχάρων με το κολλαγόνο του δέρματος. Αναλυτικότερα, ο μηχανισμός δράσης του μελιού στα ανοικτά τραύματα περιλαμβάνει τη δημιουργία προστατευτικού film, την ενυδάτωση της περιοχής, τη παροχή στο τραύμα των θρεπτικών συστατικών που είναι απαραίτητα για την επούλωση του ιστού και την αναδόμηση των αιμοφόρων αγγείων, προλαμβάνοντας έτσι το σχηματισμό άσχημων ουλών. Ακόμη εξάγει λέμφο από τα κύτταρα, λόγω της υγροσκοπικής του ιδιότητας, γεγονός που περιορίζει το οίδημα, το πόνο και τη δυσάρεστη οσμή. Είναι πολύ κοινό συστατικό σε σιρόπια για το βήχα, γιατί μαλακώνει το λαιμό. Μελετάται η δράση του μελιού κατά των εποχικών αλλεργιών και ιδίως της αλλεργικής ρινίτιδας. Διευκολύνει την απορρόφηση του ασβεστίου και κατ'επέκταση ενισχύει την οστεοποίηση. Τα αντιοξειδωτικά συστατικά του μελιού φαίνεται να έχουν ευνοϊκή επίδραση στις βλάβες του εντέρου που προκαλούνται από κολίτιδα ή άλλες φλεγμονώδεις παθήσεις. Τέλος χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση πληθώρας φλεγμονωδών δερματοπαθειών και ιδιαίτερα της ακμής.

Καλλυντική χρήση

Η περιεκτικότητα του σε αντιοξειδωτικούς παράγοντες, πέρα από τη συνδρομή στην αντιμετώπιση ακόμα και του καρκίνου, είναι πολύ σημαντική στην υγεία και ομορφιά του δέρματος. Πρακτικά, το μέλι μπορεί να μπει παντού. Κρέμες, lotion, lip balm, conditioner, σαπούνι και σε ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κάποιος. Όταν χρησιμοποιείται σε προϊόντα περιποίησης μαλλιών, εγκλωβίζει την υγρασία και τα αφήνει λαμπερά και ενυδατωμένα, όχι όμως βαριά και λαδωμένα. Τα θρεπτικά του συστατικά καταστρέφονται με τη θερμότητα, οπότε να είστε προσεκτικοί κατά τη παρασκευή καλλυντικών.

Συμπέρασμα

Προτιμήστε το ωμό μέλι από οποιοδήποτε άλλο επεξεργασμένο ή παστεριωμένο είδος. Επίσης προτιμήστε τα σκούρα μέλια, γιατί έχουν να σας προσφέρουν περισσότερα από ότι τα ανοικτόχρωμα. Καταναλώστε άφοβα όσο θέλετε, γιατί δε τίθεται θέμα υπερδοσολογίας, εκτός άμα τρώτε περισσότερο από μισό κιλό την ημέρα. Λίγη προσοχή σε περίπτωση αλλεργίας στη γύρη, γιατί το μέλι μπορεί να περιέχει ίχνη από αυτή.

Αντισηπτικές και ενυδατικές ιδιότητες μαζί. Χμμμ. Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι να το βάλω στη κρέμα προσώπου μου. Ιδίως αν έχω και θεματάκια ακμής. Εσείς τι σκέφτεστε;

Credits: melisseus.gr