Βιταμίνη C

Το C της βιταμίνης C χωρά πολλές ερμηνείες. Η πρώτη είναι Citrus, δηλαδή από το κίτρο όπου και πρωτοανιχνεύθηκε, η δεύτερη είναι Collagen, επειδή είναι βασική για το σχηματισμό του κολλαγόνου και η τρίτη είναι Controversy, λόγω των αντιφατικών συμπερασμάτων σχετικά με τη δράση της κατά της τέταρτης ερμηνείας, Cancer, δηλαδή του καρκίνου.

Υπάρχει κα μια πέμπτη ερμηνεία, Cold, δηλαδή το κρύωμα, μιας και με κάθε κρυολόγημα ο γιατρός θα μας χορηγήσει απευθείας βιταμίνη C.
Η βιταμίνη C ή L-ασκορβικό οξύ ή ασκορβάτη είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη που εντοπίζεται σε μεγάλη ποικιλία τροφών. Είναι μια από τις πιο ευαίσθητες βιταμίνες και καταστρέφεται εύκολα με τη θέρμανση και το μαγείρεμα. Είναι απαραίτητη για την αύξηση και επιδιόρθωση του συνδετικού ιστού, των δοντιών, των οστών και των χόνδρων. Η προτεινόμενη ημερήσια δοσολογία για αυτή τη βιταμίνη είναι 60 mg, αν και πολλοί συνιστούν πολύ μεγαλύτερες δόσεις 600-1,200 mg ημερησίως. Η ανεπάρκεια βιταμίνης C προκαλεί το γνωστό σε όλους σκορβούτο, μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από αιμορραγίες ούλων, απώλεια δοντιών, αρθρίτιδα, πoρφυρικά εξανθήματα και επιβράδυνση της επούλωσης τραυμάτων. 
Η βιταμίνη C παρασκευάζεται συνθετικά και χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε άλευρα, αναψυκτικά και άλλα τρόφιμα λόγω της αντιοξειδωτικής της δράσης. Το L-ασκορβικό οξύ είναι το Ε300, ενώ το άλας του με νάτριο το Ε301 και το άλας του με ασβέστιο το Ε302.

Τoπικά η βιταμίνη C χρησιμoπoιείται ως αντιoξειδωτικό για τη πρόληψη της καταστρoφής πoυ πρoκαλεί o ήλιoς, για τη θεραπεία τoυ μελάσματoς (γεροντικές κηλίδες), των λευκών ραβδώσεων και τoυ μετεγχειρητικoύ ερυθήματoς μετά από επεμβάσεις με Laser.

Σκορβούτο (Scurvy) και η ιστορία της βιταμίνης C
Το ασκορβικό οξύ απομονώθηκε για πρώτη φορά από τα κίτρα και τα λεμόνια. Οι πρωτόγονοι άνθρωποι κατανάλωναν μεγάλες ποσότητες βιταμίνης C με την ολιστική, ωμή διατροφή τους. Το σκορβούτο, δηλαδή η έλλειψη βιταμίνης C, ήταν γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια. Περιγράφηκε από τον Αριστοτέλη το 450 π.Χ. ως μια νόσος με κύρια χαρακτηριστικά τη μειωμένη ενεργητικότητα, τη φλεγμονή των ούλων, τη τερηδόνα των δοντιών και την αιμορραγική διάθεση.

Από το 1700 και μέχρι τη τελική ανακάλυψη της βιταμίνης το 1930, ένας μεγάλος αριθμός ναυτών του Βρετανικού ναυτικού έχασε τη ζωή του από το σκορβούτο. Μέχρι που το 1747, ο Σκωτσέζος χειρουργός James Lind ανακάλυψε πως μπορούσε να προλάβει και να θεραπεύσει τη θανατηφόρο νόσο με το χυμό από τα λεμόνια και τα κίτρα. Τα βρετανικά πλοία έκτοτε μετέφεραν ποσότητες εσπεριδοειδών, κυρίως lime από τις δυτικές Ινδίες, ώστε να τρώνε οι ναύτες και να προφυλάσσονται από την ασθένεια. Οι ναύτες αυτοί έμειναν γνωστοί με το παρατσούκλι "Limeys". Το 1912 οι Νορβηγοί A. Hoist και T. Froelich τη ξανανακάλυψαν και το 1935 κατορθώθηκε να παραχθεί τεχνητά στο εργαστήριο.

Γιατί χρειαζόμαστε τη βιταμίνη C;
Το ασκορβικό οξύ είναι μια από τις απαραίτητες υδατοδιαλυτές βιταμίνες. Παίζει σημαντικό ρόλο στη βιοσύνθεση του κολλαγόνου, της καρνιτίνης και των νευροδιαβιβαστών. Τα περισσότερα φυτά και ζώα μπορούν να συνθέσουν τη βιταμίνη C για τις ανάγκες τους. Όμως ο άνθρωπος και γενικά τα πρωτεύοντα δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα να τη συνθέσουν, επειδή γονιδιακά δε διαθέτουν το ένζυμο GLO (gulonolactone oxidase) και κατά συνέπεια πρέπει να τη λαμβάνουν καθημερινά με τη διατροφή. Το GLO είναι ένα ηπατικό ένζυμο το οποίο μετατρέπει τη γλυκόζη του αίματος σε ασκορβικό οξύ. Το ασκορβικό οξύ παράγεται σε μεγάλες ποσότητες στα περισσότερα ζώα, πχ. 6 gr. την ημέρα στη κατσίκα και μέχρι 100 gr. την ημέρα, αν η κατσίκα είναι στρεσσαρισμένη (!).

Το ασκορβικό οξύ είναι απαραίτητο για την υδροξυλίωση της προλίνης, ενός αμινοξέος που σχηματίζει την υδροξυ-προλίνη, αλλά και της λυσίνης σε υδροξυ-λυσίνη που είναι και τα δύο βασικά συστατικά του κολλαγόνου. Το κολλαγόνο είναι μια βασική δομική πρωτεΐνη του οργανισμού και κρίσιμη για τη συνολική δομική συνοχή του οργανισμού. Χωρίς κολλαγόνο, το σώμα καταρρέει και αποσυντίθεται.
Επίσης συμβάλλει στο μεταβολισμό της τυροσίνης, του φυλλικού οξέος και της τρυπτοφάνης. Η τυροσίνη με τη βοήθεια της βιταμίνης C μετατρέπεται στις νευροδιαβιβαστικές ουσίες επινεφρίνη και ντοπαμίνη. Η βιταμίνη C επιτρέπει στο φυλλικό οξύ να μετατραπεί στην ενεργή του μορφή. Η τρυπτοφάνη ματατρέπεται με τη παρουσία του ασκορβικού οξέος σε 5-υδροξυ-τρυπτοφάνη που με τη σειρά της σχηματίζει τη σεροτονίνη, ένα πολύ σημαντικό χημικό στοιχείο του εγκεφάλου. Ακόμη, η βιταμίνη C διεγείρει τα επινεφρίδια να εκκρίνουν αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη, τις ορμόνες του stress. Βοηθά στη παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών, στο μεταβολισμό της χοληστερόλης και στη διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος. Τέλος, η βιταμίνη C είναι απαραίτητο βοήθημα σε όσους προσπαθούν να απεξαρτηθούν από ουσίες, όπως ναρκωτικά, αλκοόλ, νικοτίνη και καφεΐνη, ακόμα και από τη ζάχαρη. Υπάρχουν σε εξέλιξη πολλές έρευνες που μελετούν τις εξής εφαρμογές:

• Πρόληψη και θεραπεία του διαβήτη
• Πρόληψη και θεραπεία του καταρράκτη και του γλαυκώματος
• Διέγερση της παραγωγής σπέρματος στον άνδρα
• Ενθάρρυνση της απορρόφησης σιδήρου από τη γαστρεντερική οδό
• Μείωση του σχηματισμού θρόμβων και αθηρωματικών πλακών στις αρτηρίες 
• Μείωση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων
• Θεραπευτική δράση κατά του καρκίνου

Απορρόφηση και αποθήκευση
Η βιταμίνη C απορροφάται από το έντερο, περίπου το 80-90% από τη συνολική ποσότητα που καταναλώνεται. Μέσα σε δύο ώρες έχει χρησιμοποιηθεί από το σώμα και σε 3-4 ώρες αποβάλλεται από τον οργανισμό. Γιαυτό το λόγο επιβάλλεται να λαμβάνουμε ανά διαστήματα 4-5 ωρών τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C ή συμπληρώματα διατροφής. Σε στρεσσογόνες καταστάσεις, σε κατανάλωση αλκοόλ και καπνού, η βιταμίνη C καταναλώνεται πολύ γρήγορα, οπότε ο οργανισμός μας χρειάζεται μεγαλύτερες δόσεις και σε πιο τακτά χρονικά διαστήματα. Άλλες περιστάσεις που μειώνουν την απορρόφηση ή αυξάνουν τις ανάγκες στη βιταμίνη είναι οι ιογενείς λοιμώξεις, ο πυρετός, ο διαβήτης, τα αντιβιοτικά, η κορτιζόνη, η ασπιρίνη, τα αναλγητικά, οι περιβαλλοντικές τοξίνες (όπως το DDT), τα πετρελαϊκά παράγωγα, το μονοξείδιο του άνθρακα και η έκθεση σε βαρέα μέταλλα, όπως μόλυβδος, υδράργυρος και κάδμιο.
Πολύ μικρή ποσότητα βιταμίνης C αποθηκεύεται σε όργανα και αδένες με υψηλή μεταβολική δραστηριότητα, όπως ο εγκέφαλος και η υπόφυση, οι οφθαλμοί, τα επινεφρίδια, οι ωοθήκες και οι όρχεις.

Η αντιοξειδωτική της δράση
Η βιταμίνη C είναι ισχυρή αντιoξειδωτική ουσία. Αποτρέπει την οξείδωση των υδατοδιαλυτών μορίων των χημικών ουσιών, που διαφορετικά θα παρήγαγαν ελεύθερες ρίζες, που μπορεί να προκαλέσουν κυτταρικό θάνατο. Επίσης προστατεύει από οξείδωση τις βιταμίνες Α, Ε και μερικές του συμπλέγματος Β, όπως τη ριβοφλαβίνη, θειαμίνη, φυλλικό και παντοθενικό οξύ.

Η βιταμίνη C είναι γνωστό ότι μειώνει τoν κίνδυνo ανάπτυξης νεoπλασμάτων πoυ oφείλoνται στην έκθεση στην υπεριώδη ακτινoβoλία. Αρχικά μελετήθηκε ως φωτoπρoστατευτική σε πειράματα σε χoίρειo δέρμα. Oι ερευνητές επίσης παρατήρησαν σημαντική μείωση τoυ ερυθήματoς στις περιoχές πoυ θεραπεύθηκαν με βιταμίνη C. Σε μία άλλη μελέτη ανακαλύφθηκε ότι η βιταμίνη C συνδυασμένη με αντιηλιακά φίλτρα βελτίωσε την πρoστασία από τoν ήλιo σε σύγκριση με αντιηλιακά μόνo φίλτρα. Επίσης η βιταμίνη C, σε συνδυασμό με βιταμίνη Ε, ενίσχυσε την πρoστασία από τη βλάβη από ακτινών UVB.

Πηγές βιταμίνης C
Η καλύτερη πηγή βιταμίνης C είναι τα εσπεριδοειδή, όπως κίτρο, πορτοκάλι, λεμόνι, lime, μανταρίνι και grapefruit. Επίσης μεγάλη περιεκτικότητα παρουσιάζουν και φρούτα όπως τα κεράσια, η papaya, το πεπόνι και η φράουλα. Από τα λαχανικά οι καλύτερες πηγές είναι οι πιπεριές (πράσινες και κόκκινες), μπρόκολο, λαχανάκια βρυξελλών, μαϊντανός, σπαράγγια, λάχανο, τομάτες και πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Δε περιέχεται βιταμίνη C σε ξηρούς καρπούς, δημητριακά και όσπρια. Οι ζωικές τροφές δε περιέχουν και αυτές σχεδόν καθόλου βιταμίνη C, εκτός από τα ψάρια και αυτά μόνο αν καταναλωθούν ωμά.

Η βιταμίνη C είναι ένα ασθενές οξύ που παραμένει σταθερό σε όξινο περιβάλλον. Οι βάσεις, όπως η μαγειρική σόδα, καταστρέφουν το ασκορβικό οξύ. Επίσης οξειδώνεται πολύ έυκολα στον ατμοσφαιρικό αέρα και είναι πολύ ευαίσθητη στο φως και τη θερμότητα. Χάνεται πολύ εύκολα όταν βράζουμε σε νερό τα λαχανικά, γιατί διαλύεται στο νερό του βρασμού και καταστρέφεται από τη θερμότητα. Μια λύση σε αυτό το πρόβλημα αποτελεί το μαγείρεμα των λαχανικών στον ατμό, όπου δεν έρχονται σε επαφή απευθείας με το νερό. Για όσους επιθυμούν υπάρχει και η λύση του συμπληρώματος διατροφής. Είναι πολύ διαδεδομένα στη σημερινή εποχή και κάνουν επίσης δουλειά.

Ανεπιθύμητες ενέργειες
Η χoρήγηση βιταμίνης C, είτε από τoυ στόματoς είτε τoπικά, φαίνεται να είναι ασφαλής και ιδιαίτερα ωφέλιμη για τoν άνθρωπo. Η βιταμίνη C δεν αποθηκεύεται στον οργανισμό, αλλά αποβάλλεται μετά τη χρησιμοποίηση της, όπως είπαμε παραπάνω, οπότε δεν υπάρχει κίνδυνος τοξικότητας σε φυσιολογικές δόσεις. Σε υψηλές θεραπευτικές δόσεις, περισσότερο από 10 gr. ημερησίως, παρατηρούνται ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως διάρροια, ναυτία, δυσουρία, δερματικοί ερεθισμοί και αιμόλυση.

Πραγματικά, πριν ξεκινήσω να γράφω αυτό το άρθρο, είχα ξεχάσει πόσο σημαντική είναι η βιταμίνη C για την υγεία και τη μακροζωία του ανθρώπου. Από εδώ και πέρα, δε θα ξαναμελήσω να στύβω πορτοκάλια καθημερινά!

Credits: healthy.net, wikipedia.org, vitamincfoundation.org